Վերջին ժամանակահատվածում շատ է խոսվում OTT (over-the-top) լուծումների և բջջային կապի օպերատորների միջև խորացող մրցակցության, դրա բացասական հետևանքների և օպերատորների կողմից բիզնես-մոդելների վերանայման մասին: Պարզելու համար, թե Հայաստանի առաջատար բջջային կապի օպերատորն ինչպես է գնահատում ոլորտի ընդհանուր վիճակը և բիզնեսի զարգացման ինչ ուղղություն է ընտրել, «ԲԻԶՆԵՍ 24»-ը զրուցել է ՎիվաՍել-ՄՏՍ ընկերության գլխավոր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանի հետ:
– Պրն. Յիրիկյան, ինչպիսի՞ն էր 2016թ. հայաստանյան շարժական կապի ոլորտի համար: Որքանո՞վ են OTT հավելվածները ազդում շուկայի զարգացումների վրա:
– Հայաստանի շարժական կապի ոլորտում 2016 թվականին, 2015 թվականի հետ համեմատած, գրանցվել է մոտավորապես 17.7 մլրդ ՀՀ դրամի անկում, ինչը տոկոսային հարաբերությամբ կազմում է շուրջ 15%: Վերջին 3 տարվա կտրվածքով ոլորտի անկումը հասնում է շուրջ 26 մլրդ ՀՀ դրամի: Սա բավականին բացասական միտում է և ունի ինչպես արտաքին շուկայի, այնպես էլ ներքին շուկայի հետ կապված իր պատճառները: Արտաքին պատճառները դրանք ոլորտի գլոբալ բացասական միտումներն են՝ պայմանավորված, իհարկե, OTT հավելվածներով, որոնք գրավում, զբաղեցնում են սովորական ձայնային ծառայությունների տեղը և կրճատում են ձայնային ծառայություններից ստացվող եկամուտները: Այսօր նման հավելվածները շատ են և բազմազան, և յուրաքանչյուր երկրում հասարակությունն ընտրում, հարմարվում է և սկսում է առավել ակտիվությամբ օգտագործել այս հավելվածներից որևէ մեկը կամ մի քանիսը: Դա կարող է լինել Skype-ը, Viber-ը, WhatsApp-ը կամ մեկ այլ ուրիշ հավելված: Viber-ը, օրինակ, շուրջ 15%-ով նվազեցրել է մեր ընկերության՝ միջազգային զանգերից ստացվող եկամուտները: Սա բավականին մեծ թիվ է, քանի որ մեր ձայնային ծառայություններից ստացվող ընդհանուր եկամուտներում միջազգային զանգերը միջինում կազմում էին 22-23%-ը: OTT հավելվածների վտանգի մասին մենք ահազանգում էինք դեռևս մի քանի տարի առաջ, սակայն չէինք սպասում, որ դա այսքան ագրեսիվ կլինի, իսկ ոլորտի անկումն այսքան մեծ: OTT հավելվածներ առաջարկող ընկերությունները գործում են բջջային կապի օպերատորների շնորհիվ. օպերատորներն իրենց շուկաներում կատարում են ներդրումներ, զարգացնում են իրենց ցանցերը, որպեսզի կարողանան արդյունավետ աշխատել, ապահովել եկամուտ և շարունակել այս գործընթացը, իսկ OTT ընկերություններն օպերատորների ինտերնետ կապի միջոցով մատուցում են անվճար կամ ավելի մատչելի OTT հավելվածներ՝ առանց տվյալ երկրում ներդրումների: Ընդ որում, վնաս պատճառելով օպերատորներին՝ OTT ընկերությունները եկամուտ չեն աշխատում իրենց հավելվածներով, այլ սկսում են ավելացնել օգտատերերի թվաքանակը՝ հետագայում այն վաճառելով: Ինչպես, օրինակ, WhatsApp-ի դեպքում: Կարծում եմ՝ յուրաքանչյուր երկրում կարգավորող մարմինները պետք է ուշադիր լինեն, որպեսզի կարողանան այս դաշտը կարգավորել, քանի որ իրենց պատասխանատվությունն է պաշտպանել երկրում գործող օպերատորներին: Եթե օպերատորները շարունակեն եկամուտների անընդհատ կորուստներ արձանագրել, դա կանդրադառնա ներդրումային քաղաքականության, ներդրումային ռազմավարության վրա, շուկայի ընդհանուր շրջանառության վրա: Անկախ մրցակցությունից՝ եթե օպերատորը գործում է, ստեղծում է շրջանառություն տնտեսությունում, ինքը նպաստում է նաև այլ ենթաոլորտների և ոլորտների զարգացմանը: Եվ եթե օպերատորը գրանցում է բացասական միտումներ և եկամուտների անկում, ապա որպես հետևանք անցում է պահպանողական քայլերի, որպեսզի պաշտպանի իր բիզնեսը: Տնտեսական փոխկապակցվածությամբ պայմանավորված՝ սա բացասաբար է անդրադառնում մյուս ոլորտների և ընդհանուր տնտեսության վրա, շրջանառությունը սեղմվում է, վճարված հարկերը կրճատվում են:
– Հայաստանի պարագայում՝ պետությունն ի”նչ քայլեր կարող է ձեռնարկել, որպեսզի օպերատորները կարողանան հնարավորինս արագ հաղթահարկել OTT հավելվածների հետ մրցակցության բացասական հետևանքները:
– Մինչև այսօր հայաստանյան շուկայում գործող օպերատորներն իրենք են փորձել քայլեր ձեռնարկել՝ բաժանորդին գրավելու նպատակով առաջարկելով տարբեր լուծումներ, շուկայում ներկայացնելով նոր ծառայություններ, որպեսզի բաժանորդը հետաքրքրված լինի օպերատորների առաջարկներով: Բայց OTT ընկերություններն էլ ագրեսիվ են, ամեն-ինչ առաջակում են անվճար, ինչն օպերատորները չեն կարող անել: Ճիշտ է, օպերատորները փորձում են տարբեր փաթեթներով առաջարկներ ներկայացնել՝ անվճար րոպեներով, անվճար ինտերնետով և այլն: Մեր ընկերությունն արդեն մի քանի անգամ բարձրացրել է այս հարցը՝ դիմելով կարգավորվող մարմիններին: Մենք գտնում ենք, որ հարցը պետք է կարգավորվի: Չի կարելի այսպես թողնել: Միջազգային ընկերությունների կողմից թողարկվող OTT հավելվածները շահագործում են մեր ոլորտի ցանցերը, և մենք դրանից տուժում ենք: Պետք է գտնել հարաբերական ֆորմուլա, որտեղ մեր՝ բջջային կապի օպերատորների ներդրումները պաշտպանված կլինեն, և միաժամանակ, իհարկե, բաժանորդները կշարունակեն օգտվել OTT հավելվածներից:
– Ոլորտի գլոբալ միտումներով պայմանավորված՝ տարբեր երկրներում օպերատորները վերափոխում են զարգացման ռազմավարություններն ու բիզնես-մոդելները՝ ավանդական ձայնային և տվյալների փոխանցման ծառայություններից շարժվելով դեպի մոբայլ ինտերնետ հարթակում նորագույն թվային ծառայությունների մատուցմանը, որոնք կարող են մրցակցել OTT լուծումների հետ: Ի՞նչ քայլեր է իրականացնում այս ուղղությամբ ՎիվաՍել-ՄՏՍ ընկերությունը:
– Որևէ բիզնես չի կարող շարունակ մնալ նույն մոդելում: Պետք է միշտ պատրաստ լինել ցանկացած մարտահրավերի. փոխել ռազմավարական քաղաքակությունը, վերակառուցել բիզնես մոդելը: Այո, մենք ևս առաջ ենք մղում նոր լուծումներ, առաջարկում ենք նոր փաթեթներ՝ փորձելով մատուցել այն ծառայությունները, ինչ-որ այսօր առաջարկում են OTT հավելվածները և այդ կերպ պաշտպանել մեր բիզնեսը: Մի քանի տարի առաջ ֆինանսական ծառայությունների շուկայում մենք գործարկեցինք և այսօր էլ զարգացնում ենք MobiDram-ը, իսկ վերջերս թողարկեցիք STARTTAB ինտերնետային սակագնային պլանը, որին միանալով՝ մեր բաժանորդները կարող են դիտել 16 հեռուստաալիք՝ SmarTVision հավելվածի միջոցով: Այս տարի մենք նախատեսում ենք նմանատիպ նոր ծառայություններ ներկայացնել շուկայում: Այսօր հայաստանյան շուկայում ինտենետ ծառայությունների մասով կա կտրուկ զարգացում և եկամուտների զգալի աճ: Իհարկե, այդ եկամուտները բացարձակ ցուցանիշով դեռևս փոքր են ձայնային ծառայությունների եկամուտների ցուցանիշից: Եվ քանի դեռ մեր ոլորտը պաշտպանված չէ OTT ընկերությունների հավելվածներից, ձայնային ծառայություններից ստացվող եկամուտը վտանգված է տարիների ընթացքում մաշվելու, կրճատվելու: Եվ այն կանխատեսումները, որ այս տարի կամ հաջորդ տարի մեր ոլորտը կայունանալու է և կրկին աճ ենք ունենալու՝ չեն կարող ճշգրիտ լինել: Ինտերնետի բիզնեսն այսօր Հայաստանում շատ էժան է, և որքան էլ ինտերնետի օգտագործումը մեծանա, եկամուտների տեսանկյունից այն չի կարող բացարձակ ցուցանիշով փոխհատուցելլ այն անկումը, որն առկա է ձայնային ծառայությունների մասով:
– Իսկ ի՞նչ նոր զարգացումներ են սպասվում ոլորտում առաջիկա տարիներին:
– Այսօրվա անհանգիստ, անկայուն գլոբալ հեռահաղորդակցության ոլորտի տեսանկյունից անկարելի է կանխատեսել, ինչ է լինելու մեր ոլորտում 3-5 տարի հետո: Այս ոլորտը շատ արագ է զարգանում: Յուրաքանչյուր նոր տեխնոլոգիա, նոր միտում խաղի նոր կանոններ է թելադրում: Պարզապես ոլորտի մասնակիցները պետք է ունենան ճկուն քաղաքականություն՝ բիզնեսը վերակառուցելու, ոլորտի մի հարթակից մյուսը արագ տեղափոխվելու համար: Պետք է մտքում ունենալ բիզնեսի դիվերսիֆիկացիոն մոդել և աշխատել մի քանի ուղղությամբ, որպեսզի հնարավոր լինի ստեղծել եկամուտի այլ աղբյուրներ, պաշտպանել բիզնեսը և արժեք տալ բիզնեսին:
– Հայաստանի հեռահաղորդակցության շուկայում մրցակցությունն ի՞նչ ուղղությամբ է ընթանում: Ո՞ր ընկերությունն է լինելու առավել շահավետ դիրքում:
– Եթե բոլոր ընկերությունները ճիշտ խաղան, արդար և ողջամիտ խաղան, բոլորն էլ կշահեն: Այս առումով մենք ունենք լավ աշխատող կարգավորող մարմին, որը միշտ աչքը պահում է ոլորտի վրա, որպեսզի լինի արդար միցակցություն, հավասարակշռված, ուսումնասիրված և կարգավորված ոլորտ: Այսօր Հայաստանի հեռահաղորդակցության ոլորտի խաղացողների մոտ մասշտաբները տարբեր են: Մեր մրցակից-ընկերությունների նման մենք ֆիքսված կապի բիզնեսում չկանք, չնայած ֆիքսված ինտերնետ կապի ծառայություններ տրամադրում ենք, պարզապես ոչ այդքան ընդլայնված կամ տարածված: Մենք միշտ քննարկում ենք՝ արդյո՞ք արժե մտնել այս ոլորտ և այն դարձնել մեր ռազմավարության մի մասը, թե ոչ: Չի բացառվում, որ մի օր մենք որոշենք ընդլայնվել այս շուկայում և մրցակցենք նաև ընդլայնված ֆիքսված ծառայությունների մասով: