ԵՊՀ Ֆինանսահաշվային ամբիոնի վարիչ, տնտեսագիտության դոկտոր Հայկ Մնացականյանը Tert.am-ի հետ զրույցում ասում է, որ ՀՀ կենտրոնական բանկին հաջողվել է հետխորհրդային տարիներին ստեղծել կայուն, վերահսկելի, զարգացած և միջազգային չափանիշներին համապատասխան բանկային համակարգ, որն ունակ է սպասարկել փոքր, միջին և խոշոր հաճախորդների բանկային գործառնությունները: Անդրադառնալով ՀՀ բանկային համակարգում խոշորացման գործընթացներին՝ նա վստահեցնում է, որ բանկերի միացման արդյունքում չի կարող առաջանալ գերիշխող դիրքի խնդիր, քանի որ համակարգը բավականին մրցակցային է և դիվերսիֆիկացված: Հայկ Մնացականյանը նաև նշում է, որ չնայած ՌԴ-ից ստացվող տրանսֆերտների նվազումը բացասաբար է ազդել մասնավոր սպառման և տրանսֆերտներ ստացողերի եկամուտների և վարկունակության վրա, ՀՀ ֆինհամակարգի ցուցանիշները վկայում են, որ այն շարունակում է մնալ իրացվելի, կապիտալացված և կարող է դիմակայել հնարավոր ցնցումների։
– Պարո՛ն Մնացականյան, հետխորհրդային երկրներում, ո՞ր բանկային համակարգն է ամենակայացածը։
– Եթե նախկին ԽՍՀՄ-ում բանկային համակարգի զարգացումը կրում էր կենտրոնացված բնույթ, ապա դրա փլուզումից հետո անկախություն ձեռք բերած երկրների բանկային համակարգերի զարգացման միտումները և տեմպերը մոտ 25 տարվա գործունեության ընթացքում բավականին փոխվեցին: Ներկայումս նշված երկրներում բանկերի մի մասը դարձել են հզորագույն ֆինանսական հաստատություններ` դուրս գալով միջազգային շուկաներ, միևնույն ժամանակ մնացել են նաև այնպիսինները, որոնք ընդամենը փորձում են բավարարել բանկային գործունեության ապահովման նվազագույն պահանջները:
Իրականում բազմազան է համակարգի զարգացման աստիճանը բնութագրող ցուցանիշների համախումբը: Համադրելով հետխորհրդային երկրների բանկային համակարգերի զարգացման բնութագրիչներից հետևյալը՝ բանկային համակարգի ակտիվներ/ՀՆԱ ցուցանիշը, կարելի է փաստել, որ 2015թ. դրությամբ Ուկրաինայում այն կազմել է 80%, Հայաստանում` 71.2%, Ռուսաստանում մոտ 69.9%, Վրաստանում` 53%, Բելառուսում և Ղազախստանում` համապատասխանաբար 56% և 49%: Ցուցանիշը մատնանշում է ՀՀ բանկային համակարգի զարգացման բարձր տեմպերի մասին:
Բանկային համակարգի կայացվածության աստիճանը բնութագրող ցուցանիշների բազմազանությունից կցանկանայի կարևորել դրանցից ևս մեկը, այն է բնակչության մեկ շնչի հաշվով բանկային համակարգի ընդհանուր ակտիվների ծավալը: Համաձայն հայտնի վարկանշային կազմակերպության տվյալների Հայաստանում բնակչության մեկ շնչի հաշվով բանկային համակարգի ընդհանուր ակտիվների ծավալը 2015թ. կազմել է 2500 ԱՄՆ դոլար, որը վկայում է զարգացած բանկային համակարգի գոյության մասին: Համեմատության համար նշենք, որ Վրաստանում այն կազմում է մոտ 1750 դոլար, որի արդյունքում Վրաստանը համարվում է բանկային համակարգի զարգացման միջին մակարդակ ունեցող երկիր:
Ընդհանուր առմամբ յուրաքանչյուր երկրի ֆինանսական ծառայությունների մատուցման շրջանակները ածանցվում են տնտեսության զարգացման ներքին պահանջներից և միջազգային ինտեգրացիայի աստիճանից: Օբյեկտիվորեն պետք է նշել, որ չնայած դժվարությունների` ՀՀ կենտրոնական բանկին հաջողվել է հետխորհրդային տարիների ընթացքում ստեղծել կայուն, վերահսկելի, զարգացած և միջազգային չափանիշներին համապատասխան բանկային համակարգ, որում ընդգրկված ֆինանսական հաստատություններն ունակ են սպասարկել ինչպես խոշոր, այնպես էլ փոքր և միջին հաճախորդների բանկային գործառնությունները:
– Այսօրվա տենդենցը դեպի խոշորացում, արդյո՞ք ճգնաժամի, թե նոր մարտահրավերների հրամայական է
– Ներկայումս արտաքին տնտեսական հարաբերությունների համակարգում ապրանքների և ծառայությունների առևտրի, կապիտալի շարժի ազատականացումը հանգեցրել են միջազգային ֆինանսական շուկաների և ինստիտուտների գլոբալացման դրսևորումների խորացմանը: Աճող գլոբալացումը առաջ է բերել ֆինանսական ինստիտուտների կայունության ապահովման նոր խնդիրներ: Եթե նախկինում տարբեր տարածաշրջանների միջև բացասական ազդակների փոխանցումը հիմնականում տեղի էր ունենում արտաքին առևտրի միջոցով, ներկայումս կապիտալի շարունակության աճը հանգեցրել է փոխանցման մեխանիզմների առաջնայնության փոփոխության` ներառելով արժութային, վարկային և, ընդհանուր առմամբ, ֆինանսական հատվածը:
Հաշվի առնելով վերջին տարիների Համաշխարհային ֆինանսական զարգացումները` 2017թ. հունվարի 1-ից ՀՀ բանկերի ընդհանուր կապիտալի նվազագույն չափի ավելացումը 30 մլրդ դրամ՝ ներկայում պահանջվող 5 մլրդ դրամի փոխարեն, պայմանավորված է ՀՀ ֆինանսական համակարգի ներկա և ապագա կայուն գործունեության և դինամիկ զարգացման պահանջով, բանկային համակարգի ֆինանսական միջնորդության խորացմամբ, ավանդատուների ապահովվածության երաշխավորմամբ: Այն, ըստ էության, կստեղծի ֆինանսական համակարգի կողմից ապագա ռիսկերի կլանման բավարար հնարավորություն: Կապիտալի մակարդակի բարձրացումը էապես կնպաստի նաև ՀՀ բանկերի միջազգային մրցունակության բարձրացմանը: Պետք է նշել, որ ներկայումս ՀՀ-ում գործող 21 բանկերից մոտ կեսի փաստացի ընդհանուր կապիտալը արդեն իսկ 20 մլրդ դրամին մոտիկ ցուցանիշ է:
Իհարկե, այս քաղաքականության արդյունքում որոշ առևտրային բանկեր կմիանան, քանի որ փոքր կապիտալով բանկերը կարող են հանդիսանալ միջազգային շուկաների բացասական ազդակների փոխանցման դիմակայման ամենաթույլ օղակները: Բայց Հայաստանում այդ բանկերի միացման արդյունքում չի կարող առաջանալ գերիշխող դիրքի խնդիր, քանի որ համակարգը բավականին մրցակցային է և դիվերսիֆիկացված: Խոշոր բանկերից 5-ը միասին ներկայացնում են համակարգի ակտիվների մոտ 44 տոկոսը: Կապիտալի համալրման պահանջը երկարաժամկետ հատվածում ֆինանսական շուկայի վրա դրական ազդեցություն կարող է ունենալ նաև բանկերի կողմից մատուցվող ծառայությունների գնային քաղաքականության վերանայման և բանկերի կողմից տոկոսադրույքների նվազեցման ուղղությամբ:
Գործընթացը, իհարկե, մարտահրավեր է, սակայն այս մարտահրավերը ՀՀ ֆինանսական համակարգի երկարաժամկետ կայունության ապահովման, ֆինանսական ինստիտուտների գործունեության արդյունավետության բարձրացման նոր հնարավորություն է:
– Ռուսաստանի հանդեպ կիրառվող պատժամիջոցների հետևանքով ՌԴ տնտեսությունում նկատելի անկում է գրանցվում: Սա անդրադառնում է նաև Հայաստան հասնող տրանսֆերտների վրա։ Որքանո՞վ է այս իրավիճակը սպառնում ներհայաստանյան ֆինանսական համակարգին։
– Ռուսաստանում նախորդ տարի գրանցված մոտ 4% տնտեսական անկումը պայմանավորված է ոչ միայն պատժամիջոցներով, այլև նավթի միջազգային գների կտրուկ անկմամբ, կապիտալի արտահոսքով, ինչպես նաև տնտեսությունում կառուցվածքային բարեփոխումների բացակայությամբ:
Ընդհանուր առմամբ, ՌԴ տնտեսական անկման, ինչպես նաև ռուբլու արժեզրկմամբ պայմանավորված ՀՀ-ում 2015թ., ըստ վիճակագրական տվյալների, ֆիզիկական անձանց բանկային համակարգով դրամական փոխանցումների զուտ դոլարային արժեքը կրճատվել է 35,8%-ով: Առիթ է եղել նաև նշելու, որ նվազումը հիմնականում արտացոլում է ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ ռուսական ռուբլու և եվրոյի փոխարժեքների արժեզրկման փաստը, մինչդեռ հենց ռուբլով և եվրոյով արտահայտված փոխանցումների ծավալները 2015թ-ին ավելացել են համապատասխանաբար՝ 6.8% և 5.1%, որոնք կազմում են ոչ առևտրային բնույթի փոխանցումների շուրջ 70%: Բացի դրանից ՀՀ դրամի փոխարժեքի արժեզրկման պայմաններում ոչ առևտրային փոխանցումների նվազումը դրամային արտահայտությամբ 2015թ-ին կազմել է շուրջ 20%, իսկ տարեվերջին` դեկտեմբերին նախորդ տարվա համեմատ շուրջ 3.3%-ով ավելին է եղել: Նշվածը վկայում է, որ ՀՀ արժութային շուկայում այս ուղով ձևավորվող արտարժույթի առաջարկն, ըստ էության, չի կրճատվել, որն էլ ունեցել է իր դրական ազդեցությունը արժույթի փոխարժեքի համեմատաբար կայուն մակարդակի ապահովման վրա:
Իհարկե, պետք է նշել նաև, որ ընդհանուր տրանսֆերտների նվազումը բացասական ազդեցություն է ունեցել մասնավոր սպառման, ինչպես նաև տրանսֆերտներ ստացող ընտանիքների եկամուտների մակարդակի և վարկունակության վրա: Ստեղծված իրավիճակում բնական է, որ ՀՀ ֆինանսական հաստատությունները հիմնականում վերանայել են իրենց վարկավորման պայմանները` փորձելով նվազեցնել հնարավոր վնասները:
Չնայած առաջացած օբյեկտիվ դժվարությունների` ՀՀ ֆինանսական համակարգի ցուցանիշները վկայում են, որ այն շարունակում է մնալ բավականին իրացվելի, կապիտալացված և կարող է դիմակայել հնարավոր ցնցումների` հաշվի առնելով նաև կապիտալի ավելացման արդիական պահանջը:
– Պղնձի համաշխարհային գների նվազումն ի՞նչ հետևանքներ կարող է ունենալ հանքարդյունաբերական ոլորտի վրա։
– Հանքարդյունաբերությունը էական կշիռ ունի ՀՀ արտահանման կառուցվածքում: Ոլորտի զարգացման վրա ազդող կարևորագույն գործոններից մեկը մետաղների՝ այդ թվում, պղնձի միջազգային գների միտումներն են: Վերջին 4-5 տարիների ընթացքում դիտարկվում է պղնձի գների մոտ 36% նվազում, որի արդյունքում 2015թ. պղնձի միջին տարեկան գինը կազմել է մոտ 5500 ԱՄՆ դոլար՝ 1 տոննայի դիմաց: Միայն 2014 թ. համեմատ այն նվազել է ավելի քան 13%-ով:
Չնայած գների նվազմանը՝ ՀՀ-ից պղնձի հանքաքարի արտահանման ֆիզիկական ծավալները աճել են: Վերջին 10 տարվա ընթացքում արձանագրված ամենազգալի աճը (67%)՝ արձանագրվել է 2015 թվականի ընթացքում, պայմանավորված Թեղուտի հանքավայրի շահագործման մեկնարկով: Այդուհանդերձ, գների մակարդակի զգալի նվազումը ազդել է արտահանումից ստացվող միջոցների ծավալների վրա:
Առաջիկա տարիների համար ևս տարբեր միջազգային կառույցներ կանխատեսում են մետաղների միջազգային գների նվազում՝ համաշխարհային ցածր տնտեսական աճի և համաշխարհային պահանջարկի նվազման տեմպերից ելնելով:
Հաշվի առնելով, որ հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունների եկամուտների հիմնական մասը ստացվում է մետաղների արտահանումից, գների հետագա նվազումը հանգեցնելու է նաև հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունների շահութաբերության և իրացվելիության անկմանը: Արդյունքում, կարող են հետաձգվել ներդրումային ծրագրերի իրականացումը, ինչն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել հանքարդյունաբերական ոլորտի աճի տեմպերի, զբաղվածության մակարդակի և տնտեսական այլ ցուցանիշների նվազմանը: