Թվային եվրոն՝ CBDC-ի ապագա, թե՞ ապարդյուն ջանք
Մինչև 2025 թվականը Եվրոպական կենտրոնական բանկը կարող է որոշել գործարկել սեփական թվային եվրոն՝ առաջին անգամ թույլ տալով քաղաքացիներին ուղղակի մուտք գործել դեպի Կենտրոնական բանկի փողերը թվային տեսքով: Նախաձեռնությունը, որը սպասում է օրենսդրական հաստատմանը, նպատակ ունի արդիականացնել Եվրոպայի վճարային համակարգերը, նվազեցնել կախվածությունը օտարերկրյա պրովայդերներից և պահպանել եվրոյի գլոբալ ազդեցությունը: Ներկայումս եվրոն զբաղեցնում է երկրորդ տեղը ԱՄՆ դոլարից հետո և կազմում է համաշխարհային արժութային պահուստների մոտ 20%-ը և արտարժույթի շուկայի շրջանառության 31%-ը։
Երկու կողմերի քննադատները մնում են անհամոզված: Ոմանք ասում են, որ ԵԿԲ-ի զգուշավոր մոտեցումը քողարկում է համակարգային խնդիրները, ինչպիսիք են արմատացած բանկային իշխանությունը, իսկ մյուսները դա համարում են կառավարության միջամտություն թվային վճարումների ծաղկող շուկայում: Մինչ ԱՄՆ-ը մանրածախ CBDC-ների արգելման գործընթացում է, իսկ չինական թվային յուանը գործարքների քանակով ռեկորդներ է սահմանում, եվրոպական թվային եվրոն հայտնվել է այս երկու ծայրահեղությունների միջև: Կկարողանա՞ արդյոք այն իրականացնել բովանդակալից փոփոխություն, թե՞ ոչ:
ԵԿԲ-ի հեռանկարը CBDC-ի վերաբերյալ
ԵԿԲ-ն նախատեսում է անվտանգ, մասնավոր թվային եվրո, որը կարող է օգտագործվել ինչպես առցանց, այնպես էլ օֆլայն՝ հասանելի բանկային դրամապանակների կամ լիազորված միջնորդների միջոցով: Այսօր ոչ մի եվրոպական թվային վճարային համակարգ չի ընդգրկում արժութային ամբողջ բլոկը, որի արդյունքում Եվրոպայի մեծ մասը կախված է ոչ եվրոպական քարտային ցանցերից: ԵԿԲ-ն հույս ունի, որ թվային եվրոն կնվազեցնի այս կախվածությունը և կամրապնդի Եվրոպայի ռազմավարական ինքնավարությունը։
Բանկային հատվածի ապակայունացումից խուսափելու համար ԵԿԲ-ն նախատեսում է սահմանել պահեստավորման սահմանաչափեր և չվճարել տոկոսներ թվային եվրոյի մնացորդների համար։ Հիմնական նպատակն է ընտրություն առաջարկել և հաստատել Եվրոպայի ռազմավարական ինքնավարությունը աճող թվային տնտեսության մեջ:
Քննադատներն ասում են, որ դա չափազանց շատ է կամ շատ քիչ
Բեռնի համալսարանի պրոֆեսոր Դիրկ Նիպելտն ասում է, որ ԵԿԲ-ն կարող է ավելի համարձակ լինել: Այս ծախսերը ներառում են ավելի լայն, տնտեսության մասով խնդիրներ, որոնք բխում են բանկերից՝ որպես կենտրոնական վճարումներ մատակարարողներ: Նիպելտն ընդգծում է բանկերի չափազանց շուկայական հզորության, փխրունության և «չափազանց մեծ ձախողման համար» խնդիրները լուծելու ներուժը՝ նշելով, որ «այն պարտադրելը բանկերի բիզնես մոդելների պաշտպանության պայմանով չափազանց նեղ մոտեցում է»: Նա նաև պնդում է, որ մանրածախ CBDC-ն կարող է լուծել համակարգային խնդիրները և կենտրոնական բանկերին տալ ուղղակիորեն տոկոսադրույքներ սահմանելու հնարավորություն: Այնուամենայնիվ, պրոֆեսոր Դիրկը ընդունում է կենտրոնական բանկի հաշվեկշռի ընդլայնման քաղաքական-տնտեսական ռիսկերը:
Միևնույն ժամանակ, Կատո ինստիտուտից Նիկոլաս Էնթոնիի նման թերահավատները մանրածախ CBDC-ի իրական կարիք չեն տեսնում: Ըստ Նիկոլասի, «CBDC-ների ամենամեծ խնդիրներից մեկն այն է, որ նրանք չեն լուծում որևէ խնդիր, որն արդեն չի լուծվում շուկայում: Այնքանով, որքանով CBDC-ի համար որևէ օգուտ կա, այդ օգուտները գտնվում են պետական պաշտոնյաների ձեռքում, ովքեր ձգտում են վերահսկել, թե ինչպես են մարդիկ օգտագործում իրենց փողերը»:
Գլոբալ մրցավազք կրիպտոարժույթի ոլորտում գերակայության համար
ԵԿԲ-ն նավարկում է բարդ իրավիճակում, երբ G20-ի գրեթե յուրաքանչյուր երկիր ուսումնասիրում է կենտրոնական բանկի թվային արժույթը: 20 երկրներից 19-ը գտնվում են CBDC-ների ուսումնասիրման առաջադեմ փուլում, իսկ 13-ն արդեն փորձնական ծրագրեր են իրականացնում: Դրանց թվում են Բրազիլիան, Ճապոնիան, Հնդկաստանը, Ավստրալիան, Ռուսաստանը և Թուրքիան, որոնցից յուրաքանչյուրը փորձարկում է իր սեփական թվային արժույթը՝ վճարումները պարզեցնելու և տնտեսական ինքնիշխանությունը հաստատելու համար:
Չինական թվային յուանն ընդդեմ Եվրոպայի զգուշավոր մոտեցման
Չինաստանը առաջատար է CBDC մրցավազքում իր թվային յուանով, որն արդեն գերազանցել է 1 տրիլիոն դոլարի գործարքների ծավալը: Գործարկումն ընդգծում է Չինաստանի վճռականությունը՝ ստեղծելու հանրային թվային արժույթ՝ որպես իր վճարային ենթակառուցվածքի հիմնաքար, որը ցույց է տալիս պետական աջակցությամբ վճարային համակարգեր կառուցելու իր հավակնությունները: Այնուամենայնիվ, քննադատները պնդում են, որ թվային յուանը կարող է նաև գործել որպես կառավարության վերահսկողությունը մեծացնելու գործիք՝ առաջացնելով բանավեճեր գաղտնիության և նորարարության մեջ պետական և մասնավոր դերերի, ինչպես նաև անձնական ազատությունների միջև պատշաճ հավասարակշռության մասին:
Եվրոպայի զգուշավոր մոտեցումը նպատակ ունի հասնել ռազմավարական ինքնավարության՝ առանց մասնավոր հատվածը ճնշելու կամ անձնական գաղտնիությունը խախտելու: Թվային եվրոն դիտվում է որպես հանրային թվային արժույթով վճարումների լրացուցիչ լուծում, որը նախատեսված է գոյություն ունեցող մասնավոր վճարային համակարգերի հետ գոյակցելու համար: Այս ռազմավարությունը, իբր, ձգտում է ապահովել ֆինանսական կայունություն և նվազեցնել կախվածությունը ոչ եվրոպական վճարային ցանցերից: Այնուամենայնիվ ոմանք պնդում են, որ այն զուրկ է այն համարձակությունից, որն անհրաժեշտ է էական ազդեցություն ունենալու համար, իսկ մյուսները դա տեսնում են որպես անհարկի ներխուժում մի ոլորտ, որն ավելի լավ է թողնել մասնավոր հատվածին:
ԱՄՆ դիրքորոշումը և համաշխարհային հետևանքները
Ի տարբերություն իր գործընկերներից շատերի, Միացյալ Նահանգները որոշել է մերժել մանրածախ CBDC-ի ներդրումը` պատճառաբանելով գաղտնիության, ֆինանսական կայունության և պետական և մասնավոր շուկայի դերերի համապատասխան հավասարակշռության վերաբերյալ մտահոգությունները: Որոշումը ԱՄՆ-ին դնում է հատուկ դիրքում G20-ում, որտեղ երկրների մեծ մասը ագրեսիվորեն առաջ է մղում թվային արժույթի իրենց նախաձեռնությունները: Մինչ այս դիրքորոշման կողմնակիցները պնդում են, որ այն խուսափում է կառավարության անհարկի միջամտությունից արդեն իսկ մրցունակ մասնավոր վճարումների շուկայում, քննադատները զգուշացնում են, որ նման մոտեցումը կարող է ԱՄՆ-ին հետ թողնել նորարարության և թվային արժույթի ազդեցության համաշխարհային մրցավազքում:
Ռազմավարական ինքնավարությունը և 2025 թվականի միտումները
Եվրոպայի մոտեցումը նպատակ ունի հասնել ռազմավարական ինքնավարության՝ նվազեցնելով կախվածությունը օտարերկրյա միջնորդներից և ոչ եվրոպական վճարային համակարգերից: Այնուամենայնիվ, ԵԿԲ-ն մտադիր է կանխել բանկերի միջնորդությունը և պահպանել ֆինանսական կայունությունը, ներդնելով պահումների սահմանափակումներ և չառաջարկելով թվային եվրոյի մնացորդների տոկոսագումարներ: Քննադատները պնդում են, որ այս սահմանափակումը կարող է սահմանափակել թվային եվրոյի մրցունակությունը՝ համեմատած հաստատված մասնավոր վճարային լուծումների հետ և խոչընդոտել ֆինանսական հատվածում ավելի խորը համակարգային խնդիրներ լուծելու նրա կարողությանը:
Որպես խոշոր տնտեսությունների փորձնական CBDC-ներ, Եվրոպան պետք է որոշի մինչև 2025 թվականը՝ գործարկել թվային եվրո, թե շարունակել զարգացնել մասնավոր շուկան՝ հետևելով ԱՄՆ-ի մոտեցումներին: ԵԿԲ-ի ներկայիս ռազմավարությունը նպատակ ունի ինտեգրել հանրային թվային արժույթը առանց էական խափանումների, բայց դեռ պարզ չէ, թե արդյոք այս զգուշավոր մոտեցումը կարող է թվային եվրոյին թույլ տալ զարգանալ ագրեսիվ մասնավոր գլոբալ վճարումների նախաձեռնությունների ֆոնին:
Հաջողությունը կարող է մեծացնել Եվրոպայի ֆինանսական ինքնավարությունը և վստահություն հաստատել թվային դարաշրջանում: Սակայն ձախողումը կարող է թվային եվրոն անարդյունավետ փոխզիջում դարձնել՝ չափազանց երկչոտ՝ իմաստալից բարեփոխումներ անելու համար և չափազանց թույլ՝ համաշխարհային բեմում մրցելու համար:
Քանի որ G20-ի երկրներից շատերը առաջ են տանում իրենց CBDC նախագծերը, Եվրոպայի թվային եվրոն ստիպված կլինի նուրբ հավասարակշռություն հաստատել պետական և մասնավոր հատվածների դերերի միջև: Թեև ԵԿԲ-ի խելամիտ ռազմավարությունը ձգտում է ապահովել ռազմավարական ինքնավարություն և ֆինանսական կայունություն, այն բախվում է ճնշման՝ ցույց տալու իր արդիականությունն ու մրցունակությունը: Միայն ժամանակը ցույց կտա, թե արդյոք թվային եվրոն կդառնա Եվրոպայի ֆինանսական ապագայի հաջող հիմնաքարը, թե՞ այն կդառնա երկրորդական թվային արժույթների համաշխարհային մրցավազքում:
Ֆինանսական տեխնոլոգիաների ոլորտի հրապարակումներն իրականացվում են Ինեկոբանկի աջակցությամբ։