«Ջրածնային էյֆորիան» ավարտվեց. ինչու՞ էներգիայի այս աղբյուրը չի փրկի մոլորակը
Ինչպես հայտնում է Forbes-ը, վերջին տարիներին ջրածինը՝ պարբերական աղյուսակի ամենաթեթև տարրը, անգույն, անհոտ և անհամ գազը, դիտվում է որպես հիմնական էներգիայի կրիչ, «բացակայող օղակ», որն անհրաժեշտ է արդյունաբերության շատ ճյուղեր հանածո վառելիքից հեռացնելու համար: Թվում էր, թե առանց «ցածրածխածնային» ջրածնի օգտագործման հնարավոր չէր լինի կլիմայական չեզոքության հասնել այս դարի կեսերին։ Երկրները հաստատեցին ջրածնի ազգային ռազմավարությունները, ջրածնային տնտեսություն կառուցելու ծրագրերը և բյուջեներ հատկացրին վառելիքի նոր տեսակի խթանման համար:
2010–2020-ականների վերջին աշխարհում տիրում էր «ջրածնային էյֆորիա»։ Չնայած ջրածնային տնտեսության գնահատականները զգալիորեն տարբերվել են: Այնուամենայնիվ, գերակշռում էին լավատեսները, ովքեր կանխատեսում էին H2-ի ստացման տեխնոլոգիաների արագ էժանացում:
2021 թվականին էլեկտրոլիզատորների նորվեգական արտադրող NEL-ը խոստացել էր մինչև 2025 թվականը կանաչ էներգիայի կրիչ՝ 1 կիլոգրամի դիմաց 1․5 դոլար արժողությամբ: Նույն տարում էներգետիկ անցումների հանձնաժողովը (ETC) հրապարակեց ջրածնային տնտեսության հեռանկարների մասին հիմնական զեկույցը, որը կանխատեսում էր, որ մինչև 2030 թվականը կանաչ ջրածինը կարժենա 2 դոլարից պակաս մեկ կիլոգրամի համար շրջանների մեծ մասում:
Ինչու՞ է ջրածինը թանկացել
Այսօր լավատեսների թիվը նկատելիորեն նվազել է։ Ջրածնային նախագծերի ներդրողները և գնորդները բախվեցին մի իրականության, որը շեղվում էր տեսական գնահատականներից: 2024 թվականին հոլանդական TNO հետազոտական ինստիտուտը հետազոտություն է անցկացրել Նիդեռլանդներում ջրածնի արտադրության գնի վերաբերյալ։ Հեղինակները վերլուծել են շուկայի 11 խոշորագույն մասնակիցներից ստացված տեղեկատվությունը H2 ստանալու համար 14 ընթացիկ կամ պլանավորված նախագծերի արժեքի վերաբերյալ: Արդյունքը էլեկտրոլիզի միջոցով ջրածնի արտադրության ծախսերի ակնարկ է (գործընթաց, որի ժամանակ ջուրը էլեկտրական հոսանքի ազդեցության տակ քայքայվում է ջրածնի և թթվածնի. – Forbes):
Պարզվեց, որ եվրոպական արտադրության էլեկտրոլիզի կայան գնելը սպասվածից զգալիորեն ավելի թանկ կարժենա։ Ներկայումս 100 ՄՎտ հզորությամբ սարքավորումներն արժեն 3,050 եվրո/կՎտ, իսկ 200 ՄՎտ-ը՝ 2,630 եվրո/կՎտ։ Ծախսերը կտրուկ աճել են վերջին տարիներին, էներգիան, նյութերը և աշխատուժը թանկացել են: Բարձրացել են նաև միացման և փոխադրումների տոկոսադրույքներն ու սակագները։ Արդյունքում, այսօր Նիդեռլանդներում կանաչ ջրածնի արժեքը կազմում է 12-14 եվրո մեկ կիլոգրամի դիմաց, ինչը մի քանի անգամ գերազանցում է կանխատեսումները։
Այս տարվա հուլիսին FTI Consulting-ը հաշվարկել է, որ մինչև 2030 թվականը կանաչ ջրածնի գինը կարող է կազմել միջինը 5․3 դոլար:
Ի՞նչ է կատարվում «ջրածնային» նախագծերի հետ
Այսօր աշխարհում ավելի քան 1,000 ջրածնային նախագծեր գտնվում են զարգացման տարբեր փուլերում։ Այնուամենայնիվ, շատ ծրագրեր դեռ մնում են թղթի վրա, մեծ մասը վերջնական որոշումներ չի կայացրել գումար ներդնելու վերաբերյալ, իսկ մի քանիսը փակվում են նույնիսկ ֆինանսավորման մեկնարկից հետո։ Բացի ծախսերից, ներդրողները այլ խնդիրներ ունեն՝ վաճառքի ամուր երաշխիքների բացակայություն, լուրջ բյուրոկրատական կամ կարգավորող խոչընդոտներ:
2023 թվականին իտալական Enel էներգետիկ կոնցեռնը հրաժարվել է Իտալիայում կանաչ ջրածնի արտադրության երկու ծրագրերի իրականացումից։ Այս տարվա մարտին իսպանական Iberdrola-ն գրեթե եռապատկեց իր H2 արտադրության պլանը 2030 թվականի համար: Օգոստոսին դանիական Ørsted էներգետիկ ընկերությունը դադարեցրեց իր 70 ՄՎտ հզորությամբ FlagshipONE էլեկտրոնային մեթանոլի նախագիծը Շվեդիայում՝ չնայած լայնածավալ աշխատանքին և դուրս գրեց ծախսված 1․5 միլիարդ Դանիական կրոնը (220 միլիոն դոլար): Սեպտեմբերին նորվեգական Equinor նավթագազային հսկան հրաժարվեց Գերմանիա կապույտ ջրածնի մատակարարման ծրագրերից բարձր գների և ցածր պահանջարկի պատճառով:
Որտե՞ղ է օգտագործվելու ջրածինը
Լուրջ քննարկումներ են ընթանում ջրածնի սպառման ոլորտների շուրջ։ Բոլորը համաձայն են, որ ջրածինը անհրաժեշտ է էներգատար արդյունաբերության ածխաթթվացման համար, ինչպիսիք են երկաթը և պողպատը կամ քիմիական նյութերը: Միևնույն ժամանակ, ցամաքային տրանսպորտում և հատկապես ջերմամատակարարման մեջ H2-ի օգտագործման իրագործելիությունը հարցեր է առաջացնում։
Մարդատար ավտոմեքենաների ոլորտը ջրածնային վառելիքով մեքենաների համաշխարհային վաճառքի անկում է գրանցել: 2023 թվականին դրանք 2022 թվականի համեմատ նվազել են 30․2 տոկոսով։ Իսկ Ճապոնիայում վերջին երկու տարվա ընթացքում վաճառքները նվազել են 83%-ով: Տվյալները ցույց են տալիս, որ ջրածնային մեքենաների ընդունումը շատ ավելի դանդաղ է ընթանում, քան էլեկտրական մեքենաներինը:
Ջրածնային ջեռուցման հետ կապված իրավիճակը նույնիսկ ավելի բարդ է: Եվրոպական երկրներում ածխածնային չեզոքությանն անցնելը նշանակում է, որ էներգահամակարգերում բնական գազի համար տեղ չի մնա։ Հետևաբար, գազաբաշխիչ ընկերությունները առաջ են քաշում այն գաղափարը, որ հնարավոր է հանածո գազը փոխարինել ջրածնով՝ օգտագործելով առկա գազի ենթակառուցվածքը, իսկ ավանդական ջեռուցման սարքերը փոխարինել ջրածնայիններով: