Երբ օգտահաշիվը դառնում է ծուղակ․ ինչպես են Հայաստանում տարածվում հաշիվների վաճառքի սխեմաները
Վերջին տարիներին, երբ Հայաստանում աճում է հետաքրքրությունը կրիպտոարժույթների և թվային ակտիվների նկատմամբ, միաժամանակ զարգանում է նաև ֆինտեխ ոլորտը և ի հայտ են գալիս նոր ներդրումային հարթակներ։ Այս գործընթացին զուգահեռ տարածվում են ավելի նուրբ ու բարդ խարդախ սխեմաներ։ Դրանցից մեկը՝ օգտահաշիվների վաճառքն է։ Առաջին հայացքից դա կարող է թվալ անմեղ առաջարկ․ մարդուն հրավիրում են «ժամանակավորապես փոխանցել» կամ «վաճառել» իր հաշիվը՝ խոստանալով շահավետ վարձատրություն։ Սակայն այդ թվացյալ պարզության տակ թաքնված է գործողությունների բարդ շղթա, որը կարող է հանգեցնել բանկային հաշիվների սառեցման, գումարների կորստի և նույնիսկ՝ քրեական պատասխանատվության։
Խարդախները հիմնականում փնտրում են այնպիսի օգտատերերի, որոնց հաշիվները արդեն վավերացված են՝ հատկապես խոշոր հարթակներում, օրինակ՝ Binance-ում, որտեղ պահանջվում է անձի նույնականացում։ Առաջարկը սովորաբար հնչում է շատ համոզիչ․ «մեզ պետք է ակտիվ հաշիվ պատմությամբ», «զբաղվում ենք արբիտրաժով և կվճարենք ձեր պրոֆիլի օգտագործման համար»։ Նման խոստումներով մարդիկ փոխանցում են մուտքի տվյալները, երբեմն նաև երկփուլանոց վավերացման կոդերը և բանկային հաշվի հետ կապը։ Դրանից հետո խարդախները օգտագործում են հաշիվը կասկածելի գործարքների համար՝ օրինակ՝ կեղծ ապրանքների վաճառք կամ փողերի լվացում։ Երբ դեպքը բացահայտվում է, հարթակը արգելափակում է հաշիվը, բանկը՝ սառեցնում գումարները, իսկ սեփականատերը հայտնվում է հետաքննության կենտրոնում՝ հաճախ առանց իմանալու, թե ով և ինչ նպատակով է օգտագործել իր տվյալները։
Հայաստանում իրավիճակը հատկապես խոցելի է։ Կրիպտոօգտատերերի թիվը արագ աճում է, մինչդեռ իրավական դաշտը նոր է ձևավորվում։ 2025 թվականից ուժի մեջ է մտնելու «Թվային ակտիվների մասին» օրենքը, որը առաջին անգամ կսահմանի պաշտոնական կանոններ կրիպտոարժույթների շրջանառության համար։ Մինչ այդ ոլորտը գործել է գրեթե առանց հսկողության, ինչը ստեղծել է բարենպաստ հող «մոխրագույն» սխեմաների և ֆինանսական միջնորդների համար։ Հենց նման անցումային փուլերում՝ երբ հասարակության մի մասը դեռ չի հասկացել նոր կանոնների իմաստը, խարդախներն առավել ակտիվ են գործում։
Բացի այդ, մասնագետները արձանագրում են ֆիշինգային հարձակումների, տվյալների գողության և կեղծ «ներդրումային» առաջարկների աճ։ Հայաստանում, ինչպես նաև տարածաշրջանի այլ երկրներում, տարածված են դեպքեր, երբ խարդախները հանդես են գալիս որպես կրիպտոարժույթների առևտրով զբաղվող ընկերություններ կամ սոցիալական ցանցերում օգտագործում են կեղծ էջեր՝ նպատակ ունենալով ստանալ օգտատերերի մուտքի տվյալները։ «Հաշիվ վաճառելու» առաջարկները հաճախ դառնում են նման խարդախությունների շարունակությունը, հատկապես նրանց շրջանում, ովքեր արդեն գործարքներ են կատարել P2P հարթակների միջոցով և չեն տեսնում վտանգ։
Բայց նման քայլերի հետևանքները շատ ավելի լուրջ են, քան թվում է։ Հաշվի իրական սեփականատերը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել խարդախության մասնակցության համար, թեկուզև առանց անմիջական դերակատարության։ Բանկերը հաճախ արգելափակում են այն հաշիվները, որոնցով կատարվել են կասկածելի գործարքներ, իսկ դրանց ապաբլոկավորումը կարող է տևել ամիսներ։ Կրիպտոհարթակների համար էլ դա վտանգի ազդանշան է․ խախտված պատմությամբ հաշիվը կորցնում է վստահելիությունը, իսկ մուտքը կարող է մնալ փակ։ Սակայն ամենավտանգավոր հետևանքը անձնական տվյալների կորուստն է։ Մեկ անգամ մուտքի տվյալներն ու փաստաթղթերը երրորդ անձանց փոխանցած մարդիկ հաճախ դառնում են նոր խարդախությունների զոհ՝ սկսած միկրովարկերի ձևավորումից մինչև այլ անօրինական սխեմաներ։
Այժմ, երբ Հայաստանը ձևավորում է թվային ակտիվների նոր կարգավորման համակարգ, օգտատերերի անձնական պատասխանատվությունը դառնում է ֆինանսական անվտանգության առանցքային բաղադրիչ։ Հաշվի վաճառքը կամ փոխանցումը վտանգավոր քայլ է, որը կարող է օրինապահ քաղաքացուն վերածել քրեական գործի մասնակիցի։
Թվային ծառայությունների, օնլայն-բանկինգի և էլեկտրոնային դրամապանակների տարածման պայմաններում վստահությունն այսօր դարձել է նոր արժույթ։ Անձնական տվյալների պաշտպանությունը, անսովոր առաջարկների նկատմամբ զգոնությունը և կասկածելի գործարքներից հրաժարումը ոչ թե անվստահություն են տեխնոլոգիաների նկատմամբ, այլ՝ ֆինանսական հասունության նշան։
Մենք բոլորս դառնում ենք նոր թվային տնտեսության մասնակիցներ, որտեղ անվտանգությունը այլևս չի կարող ամբողջությամբ վստահվել հարթակներին կամ բանկերին։ Եթե ավանդական աշխարհում փողը պաշտպանում էին բանկերի պատերը, ապա թվային աշխարհում մեր գլխավոր պաշտպանությունը մնում է առողջ բանականությունը։