Արա Մարջանյան. Հայաստանը կարող է հասնել կայուն զարգացման շատ նպատակների ՝ ատոմային էներգիայի զարգացման շնորհիվ
2021 թվականին Հայաստանը նշում է ատոմային ոլորտի 55-ամյակը: 1966 թվականի սեպտեմբերի 17-ին ԽՍՀՄ Նախարարների խորհուրդը որոշում կայացրեց կառուցել Հարավային Կովկասում առաջին ատոմակայանը ՝ Հայկական ԱԷԿ-ը: Սա դարձավ երկրի միջուկային արդյունաբերության պատմության մեկնակետը, որն այսօր նշանակալի ներդրում ունի Հայաստանի կողմից կայուն զարգացման նպատակների իրականացման գործում:
2020-ի հունիսին Հայաստանը ՄԱԿ-ի կայքում հրապարակեց կայուն զարգացման նպատակների՝ բարեփոխումների արդյունավետության գնահատման միջազգայնորեն ընդունված նորմերի, իրականացման համար իր կողմից ձեռնարկվող քայլերի դիտարկումը: Հայաստանը պատմեց 5 քայլերի մասին. Մարդկային կապիտալի զարգացում, ենթակառուցվածքների հասանելիության և տնտեսական զարգացման ապահովում, կոռուպցիայի դեմ պայքար, մարդու իրավունքների և արդարության պաշտպանություն, շրջակա միջավայրի պաշտպանություն և կլիմայի փոփոխության դեմ պայքար, գործընկերություն հանուն կայուն զարգացման:
ՄԱԿ-ի էներգետիկայի գծով ազգային փորձագետ Արա Մարջանյանը կարծում է, որ այս հինգ քայլերից երեքում ատոմային արդյունաբերության ներդրումն առավել ծանրակշիռ է: Սա հատկապես կարևոր է հաշվի առնել Հայկական ատոմակայանի շահագործման ժամկետի երկարացման և հայկական ատոմային էներգետիկայի հետագա հեռանկարների շուրջ քննարկումների համատեքստում:
Մարդկային կապիտալի զարգացման համատեքստում ժամանակակից ատոմակայանները հասարակության ընդհանուր կրթական, ինժեներական և գիտական մակարդակի բարձրացման տեսանկյունից հսկայական նշանակության օբյեկտներ են: ԱԷԿ շահագործող հասարակությունը պետք է պատրաստ լինի և պետք է կարողանա դա անել: Սա պահանջում է գիտելիքներ, հմտություններ, վերապատրաստման համակարգ և բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների կլաստեր:
«Մարդկային կապիտալի զարգացման տեսանկյունից հայկական ԱԷԿ-ի դերը շատ նշանակալի է: Հատկապես հաշվի առնելով մեր համագործակցությունը «Ռոսատոմ»Պետկորպորացիայի և «Ռուսատոմ Սերվիս» ԲԸ հետ: Ատոմակայանի գծով այս համագործակցության շրջանակներում Հայաստանի մասնագետները հնարավորություն ունեն սովորելու Ռոսատոմի մասնագիտացված ինստիտուտներում `աշխարհի մակարդակի ամենահայտնի գիտական դպրոցներում (ԱՀՄՀ «ՄԻՖԻ», ՄՖՏԻ): Այս տեսանկյունից Հայաստանը օգտվում է կադրեր պատրաստելու բացառիկ հնարավորությունից», – կարծում է Արա Մարդխանյանը:
Կայուն զարգացման մեկ այլ նպատակ է ենթակառուցվածքների հասանելիության և տնտեսական զարգացման ապահովումը: Երբ Հայաստանում ստեղծվում էր ատոմակայանը, այդ խնդիրը լուծվում էր համալիր ձևով, և դրան պետք է հավատարիմ մնալ արդյունաբերության հետագա զարգացման առումով:
Ատոմակայանի դերը, որպես ջերմոցային գազերի արտանետումները կանխելու առավել բարձր տեխնոլոգիական միջոց, առաջնային նշանակություն ունի, այն Փարիզի համաձայնագրով ստանձնած պարտավորությունների կատարման և կայուն զարգացման նպատակների իրականացման հիմնական տարբերակներից է:
«Փարիզյան համաձայնագրով Հայաստանը պարտավորվել է մինչև 2050թ․ ջերմոցային գազերի տարեկան արտանետումների մակարդակը նվազեցնել մինչև 7 միլիոն տոննայի: Սա 3 միլիոն տոննա CO2 պակաս է, քան 2014-ին մեր արտանետումները: ՀԱԷԿ-ը չի սպառում թթվածին, չի արտանետում վնասակար քիմիական նյութեր, խնայում է օրգանական վառելիքի սպառումը և չի արտանետում ջերմոցային գազեր: Այս իմաստով, միջուկային էներգիան օգնում է Հայաստանին կատարել Փարիզի արձանագրությամբ ստանձնած պարտավորությունները », – շեշտում է փորձագետը:
Հիշեցնենք, որ մինչև 2030թ․ միջազգային համագործակցության կայուն զարգացման նպատակները ՄԱԿ-ն ընդունեց 2015-ի սեպտեմբերի 25-ին: Դրանք կրում են համալիր և անբաժանելի բնույթ և ապահովում են կայուն զարգացման բոլոր երեք բաղադրիչների հավասարակշռությունը ՝ տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական:
2021թ Հայաստանում նշվում է ատոմային ոլորտի 55-ամյակը։ 1966թ սեպտեմբերի 17-ը դարձավ ատոմային ճյուղի պատմության ելակետը՝ Հայաստանի ԽՍՀ Կառավարության նախաձեռնությամբ ԽՍՀՄ Նախարարների Խորուրդը Հայաստանում առաջին ատոմակայան կառուցելու որոշում ընդունեց։ Նորմատիվային ամբողջ բազան ստեղծվում էր «զրոյից»։ Հայկական ԱԷԿ-ի նախագիծը խորհրդային ատոմագործների ունիկալ տեխնոլոգիական լուծում էր։ Սա առաջին կայանն էր բարձր սեյսմիկությամբ տարածաշրջանների համար։ Դրա օրինակով են այսօր կառուցվում կայանները աշխարհի բարձր սեյսմիկ շրջաններում։ Հայկական ԱԷԿ-ի առաջին էներգաբլոկը շահագործման հանձնվեց 1976թ․ դեկտեմբերի 25-ին, իսկ երկրորդը՝ 1980թ․ հունվարի 5-ին։ Այսօր ՀԱԷԿ-ն ապահովում է Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի մեկ երրորդից ավելին և ապահովում երկրի էներգետիկ անվտանգությունն ու անկախությունը։ Հայաստանի ատոմային ոլորտը զարգացել է շնորհիվ երկրի գիտական կենտրոնների և ճյուղային ձեռնարկությունների․ Էներգետիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտի, ՀՀ կառավարությանն առընթեր միջուկային անվտանգության կարգավորման պետական կոմիտեի, ԱԷԿ-ի շահագործման հայկական հետազոտական ինստիտուտի, , Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի և այլ։ Ատոմային ոլորտը չի սահմանափակվում էներգետիկայով և թույլ է տվել կիրառել տեխնոլոգիաներն այնպիսի ոլորտներում ինչպիսիք են բժշկությունը, գյուղատնտեսությունը, տիեզերքը։ Մասնավորապես, Հայաստանում ակտիվ զարգանում է միջուկային բժշկությունը․ վերջին մի քանի տարիներին երկրում սկվեց իզոտոպների արտադրությունը, առաջին անգամ անցկացվեց պոզիտրոնաէմիսսիոն տոմոգրաֆիան։ Այս ուղղությամբ աշխատանքներ են իրականացնում Ա․Ալիխանյանի անվան Ազգային գիտական լաբորատորիան (ԵրՖԻ), Վ․Ֆանարջյանի անվան Ուռուցքաբանության Ազգային կենտրոնը, Ռոդիոակտիվ իզոտոպերի կենտրոնը, Միջուկային բժշկության կենտրոնը։