Պարտքի խնդիրը հսկայական է. Փորձագետները պնդում են՝ Բրետտոն Վուդսի համակարգը չի աշխատում
Համաշխարհային պարտքի խնդիրը հասել է ապշեցուցիչ չափերի, և տնտեսագետները պնդում են, որ հաստատված շրջանակը, որը ստեղծվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի վերջում, չի կարողանում լուծել ժամանակակից մարտահրավերները: Ներկայացնում ենք Նյու-Յորք Թայմսի հետաքրքիր վերլուծականը՝ թարգամանաբար։
2001թ.-ին Մարտին Գուսմանը արգենտինական Նասիոնալ Դել Լա Պլատա համալսարանի առաջին կուրսում էր, երբ անձամբ զգաց պարտքային ճգնաժամի ծանր հետևանքները։ ԱՄՀ-ն պնդում էր, որ կառավարությունը փրկության դիմաց միջին խավի համար կործանարար բյուջեի կրճատումներ կատարի։ Սա էր, որ ստիպեց Գուսմանին փոխել մասնագիտությունը և զբաղվել տնտեսագիտությամբ:
Երկու տասնամյակ անց, երբ Արգենտինան բախվեց հերթական պարտքային ճգնաժամին, Գուսմանը, այժմ ֆինանսների նախարարը, բանակցեց ԱՄՀ հետ՝ վերակազմավորելու ավելի վաղ կառավարությանը հատկացված 44 մլրդ դոլար արժողությամբ պարտքը։
Այսօր Գուսմանն այն ականավոր տնտեսագետներից և համաշխահային առաջնորդներից մեկն է, որոնք պնդում են, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ԱՄՀ և ՀԲ հիմնասյուների վրա ստեղծված տնտեսական աճի համակարգը ձախողում է իր առաքելությունը։ Նա կարծում է, որ ներկայիս համակարգը նպաստում է ավելի անարդար և անկայուն գլոբալ տնտեսությանը։
ԱՄՀ-ն և ՀԲ-ն քննադատության պակաս երբեք չի եղել, սակայն վերջին շրջանի քննադատություններն ավելի խորը հարցեր են բարձրացնում։ Արդյոք մոտ 80 տարի առաջ ստեղծված համակարգը համապատասխանում է այսօր գոյություն ունեցող տնտեսական, աշխարհաքաղաքական և կլիմայի խնդիրներին։
ԱՄՀ-ն և Համաշխարհային բանկը, որ ստեղծվել էին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, Բրետտոն Վուդսի կոնֆերանսի շրջանակներում, նպատակ ունեին կայունացնել տնտեսությունները և նվազեցնել աղքատությունը՝ ստեղծելով աշխարհ, որտեղ Միացյալ Նահանգները գերիշխում էր որպես տնտեսական գերտերություն:
Այսօր աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտը կտրուկ փոխվել է․ Չինաստանն ու Հնդկաստանը համաշխարհային առաջատար տնտեսությունների թվում են՝ մարտահրավեր նետելով հնացած համակարգին, որը հայտնի է որպես «Վաշինգտոնի կոնսենսուս»:
Ներկայիս տնտեսական համակարգը վատ է պատրաստված 21-րդ դարի խոչընդոտները հաղթահարելու համար: COVID-19 համաճարակը, սննդամթերքի և էներգիայի գների աճը և աշխարհաքաղաքական լարվածությունը բարդացրել են մարտահրավերները՝ թույլ տալով, որ ցածր և միջին եկամուտ ունեցող երկրները խեղդվեն պարտքերի մեջ՝ առանց ԱՄՀ-ի և Համաշխարհային բանկի համարժեք աջակցության: Բացի այդ, համակարգը պայքարում է կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի համար անհրաժեշտ տրիլիոնների համար:
Նոր Բրետտոն Վուդսի ժամանակն է
Հարավային Ամերիկայի երկրորդ տնտեսություն Արգենտինան է, որ համաշխարհային տնտեսական համակարգի ամենացնցուն ձախողումն է, սակայն Կարիբյան ծովի կղզի-պետություն Բարբադոսն է, որ առաջնորդում է փոփոխությունների համար մղվող պայքարը։
Բարբադոսի վարչապետ Միա Մոթլիի պնդումներից մեկն այն է, որ հարուստ և աղքատ ազգերի միջև ուխտի հիմնարար խզում գոյություն ունի: Զարգացող երկրները, որոնք հաճախ պատմական շահագործման զոհ են դարձել, չունեն բովանդակալից ներկայացվածություն պարտքի և կլիմայական խնդիրների լուծման գործում:
Մինչդեռ ԱՄՀ-ն և Համաշխարհային բանկը հիմնականում կենտրոնանում են տնտեսական խնդիրների վրա, նրանց կառուցվածքն արտացոլում է իրենց հիմնադիր երկրների քաղաքական ուժի դինամիկան: Չնայած ֆինանսավորման և բարեփոխումների ավելացման հրատապ անհրաժեշտությանը, հզոր պետությունների, հատկապես Միացյալ Նահանգների, ազդեցությունը թողնելու դժկամությունը խոչընդոտում է առաջընթացին:
Մեծ փոսը, ինչպես վարվել պարտքերի հետ
Այդուհանդերձ, Մարտին Գուզմանը կարծում է, որ նույնիսկ եթե կառավարման մեջ փոփոխություններ չլինեն, քաղաքականության մեջ կարող են փոփոխություններ լինել։
Ֆոնդերի խիստ անհրաժեշտությունը զարգացող երկրներում հանրային առողջության, կրթության, տրանսպորտի և կլիմայական կայունության խնդիրների լուծման համար բախվում է փոխառության բարձր ծախսերի և պարտքի բարդ բանակցությունների հետ: Սուվերեն պարտքի համար միջազգային իրավական դատավորի բացակայությունը խորացնում է խնդիրը, ինչպես երևում է Զամբիայի, ԱՄՀ-ի, Չինաստանի և պարտատոմսերի սեփականատերերի միջև ձգձգվող վեճում:
Միջազգային կառավարման մեջ «մեծ փոս» կա, երբ խոսքը վերաբերում է սուվերեն պարտքին, ասում է Լոնդոնի Քուին Մերի համալսարանի Գլոբալ քաղաքականության ինստիտուտի տնտեսագետ Պաոլա Սուբաչին, քանի որ կանոնները չեն տարածվում մասնավոր վարկերի վրա՝ լինի դա հեջ-ֆոնդից կամ Չինաստանի կենտրոնական բանկից: Հաճախ այդ պարտատերերը շահագրգռված են ավելի լավ գործարքի հասնելու համար գործընթացը ձգձգելու հարցում:
Տնտեսագետները, այդ թվում՝ Գուսմանը, պաշտպանում են միջազգային իրավական արբիտր՝ սուվերեն պարտքի վեճերը հարթելու համար:
«Յուրաքանչյուր երկիրում գործում է սնանկության մասին օրենք, – ասում է ՀԲ նախկին գլխավոր տնտեսագետ Ջոզեֆ Սթիգլիցը,- «սակայն միջազգային մակարդակով այդպիսին չունենք»: ԱՄՆ-ն, սակայն, բազմիցս դեմ է արտահայտվել այդ գաղափարին` ասելով, որ այն ավելորդ է:
Գուսմանը և Մոթլին պնդում են, որ պարտքեր ունեցող երկրներին անհրաժեշտ են մեծ քանակի դրամաշնորհների և ցածր տոկոսադրույքով երկարաժամկետ վարկեր, ինչպես նաև մի շարք այլ բարեփոխումներ:
Զգալի դրամաշնորհների և ցածր տոկոսադրույքով երկարաժամկետ վարկերի կոչը՝ զուգորդված համակարգային բարեփոխումներով, ընդգծում է աննախադեպ մարտահրավերների այս դարաշրջանում առաքելությանը համահունչ քաղաքականության անհրաժեշտությունը:
Մարտին Գուսմանը կարծում է, որ խնդիրներն այսօր այլ են և դրանց լուծումներ տվող մեխանիզմները պետք է փոփոխվեն։