ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿ – ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԴԻՏԱՐԿՈՒՄՆԵՐԻ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանում ձևավորված փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման (ՓԼ/ԱՖ) դեմ պայքարի համակարգը` իր իրավական, ինստիտուցիոնալ և արդյունավետության բաղկացուցիչներով, 2008-2009 թթ. ընթացքում Եվրոպայի խորհրդի փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման հակազդման ՄԱՆԻՎԱԼ հանձնախմբի կողմից անցել է համակողմանի գնահատում (գնահատման արդյունքների ամփոփ պատկերը կցվում է): ՀՀ կենտրոնական բանկի Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնը (ՖԴԿ) ապահովել է գնահատող խմբին մանրակրկիտ տեղեկատվության տրամադրման, Հայաստան կատարած այցի օրերին հանդիպումների կազմակերպման, հաշվետվության նախագծի մի քանի փուլերով քննարկման ու համաձայնեցման աշխատանքները: Հայաստանի գնահատման հաշվետվությունը հաստատվել է 2009 թ. սեպտեմբերին կայացած ՄԱՆԻՎԱԼ-ի լիագումար նիստում, որի արդյունքներով մեր երկրի ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի համակարգը բարձր գնահատականներ է ստացել: Մասնավորապես, արձանագրվել է Հայաստանի Հանրապետության էական առաջընթացը ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի իրավական, ֆինանսական և իրավապահ ոլորտներում, ինչպես նաև` արդյունավետության բարձրացումը կանխարգելիչ միջոցառումներում: Դա նշանակում է, որ Հայաստանում արդյունավետորեն ներդրված են ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ոլորտը կարգավորող միջազգային ստանդարտների մեծամասնությունը:
ՖԴԿ ձևավորումը և գործառույթները
ՖԴԿ-ն Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսական հետախուզության մարմինն է:
ՖԴԿ-ն ստեղծվել է 2005 թ.` «Հանցավոր ճանապարհով ստացված եկամուտների օրինականացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» ՀՀ օրենքի հիման վրա և գործում է Կենտրոնական բանկի կազմում: Կենտրոնի գործունեության նպատակն է փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի արդյունավետ մեխանիզմների ներդնումը: Այդ նպատակից բխող` Կենտրոնի օրենքով սահմանված հիմնական գործառույթներն են`
– ֆինանսական (բանկեր, վարկային կազմակերպություններ, ապահովագրական ընկերություններ և այլ) ու ոչ ֆինանսական (նոտարներ, փաստաբաններ, խաղատներ, աուդիտորներ և այլ) հաստատություններից ու անձանցից ստանում է կասկածելի գործարքների և որոշակի սահմանաչափը (20 մլն. դրամ) գերազանցող գործարքների վերաբերյալ հաշվետվություններ.
– իր մոտ առկա տարբեր տեղեկատվական աղբյուրների և շտեմարանների միջոցով իրականացնում է կասկածելի գործարքների ֆինանսական վերլուծություններ` ՓԼ/ԱՖ հնարավոր դեպքերի վերաբերյալ եզրակացություններ կատարելու համար.
– իր վերլուծության արդյունքում ՓԼ/ԱՖ կասկածները հիմնավորելու դեպքում դրանց մասին հաղորդումներ է ուղարկում իրավապահ մարմիններին` ՓԼ/ԱՖ քրեական գործեր հարուցելու և քրեական հետապնդում իրականացնելու նպատակով:
Բացի նշված գործառույթներից, ՖԴԿ-ն իրականացնում է նաև ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության զարգացման, այդ ոլորտում ներգրավված այլ մարմինների համար ուսուցման և խորհրդատվության կազմակերպման, ներպետական և միջազգային համագործակցության համակարգման աշխատանքներ:
Կենտրոնի ջանքերի շնորհիվ 2008 թ.-ին մշակվել ու ընդունվել է «Փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի մասին» ՀՀ օրենքը և դրա հիման վրա շուրջ 15 օրենքներում կատարված փոփոխություններն ու լրացումները: Այս նոր օրենսդրական հենքը էապես ներդաշնակեցրել է Հայաստանի իրավական համակարգը ոլորտում գործող միջազգային ստանդարտներին, և բացի դա, լուրջ խթան է հանդիսացել նաև մեր երկրում ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ոլորտում կանխարգելիչ և պատժողական գործառույթների արդյունավետության բարձրացման համար:
ՖԴԿ ներպետական համագործակցությունը
Կենտրոնի ներպետական համագործակցության ապահովման համար արդյունավետ հարթակ է հանդիսանում ՀՀ Նախագահի կարգադրության հիման վրա ձևավորված «Հայաստանի Հանրապետությունում դրամանենգության, պլաստիկ քարտերի և այլ վճարային գործիքների բնագավառում զեղծարարության, փողերի լվացման, ինչպես նաև ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ տարվող պայքարի հարցերով» միջգերատեսչական հանձնաժողովը: Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնն իրականացնում է հանձնաժողովի աշխատանքների կազմակերպումը (քարտուղարությունը): Միջգերատեսչական հանձնաժողովը հանդիսանում է ինչպես խորհրդատվական բնույթի, այնպես էլ ոլորտում քաղաքականություն սահմանող մարմին: Հանձնաժողովը գումարում է տարեկան 3-4 նիստ և կատարած աշխատանքների վերաբերյալ հաշվետվություն է ներկայացնում ՀՀ Նախագահին: Մասնավորապես հանձնաժողովը, շնորհիվ իր լայն ընդգրկման (կազմում ներգրավված են Հայաստանում ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ոլորտում ներգրավված բոլոր պետական մարմինները ու հաստատությունները), քննարկում և համակարգում է ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարում առկա առավել խնդրահարույց հարցերը, երաշխավորություններ է տալիս այս ոլորտում հետագա զարգացումների իրականացման համար: Հանձնաժողովի ուշադրության կենտրոնում են գտնվում ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի ոլորտում պետական մարմինների համագործակցությունը, միջազգային ստանդարտների ներդնումը, պետական մարմինների և հաշվետու անձանց համար ուսուցման ծրագրերի իրագործումը, ինչպես նաև անդամ գերատեսչությունների կողմից ներկայացվող այլ հարցեր:
ՖԴԿ միջազգային համագործակցությունը
Կենտրոնը 2007թ.-ից անդամակցում է ֆինանսական հետախուզության մարմիններին համախմբող միջազգային կառույցին` Էգմոնտ խմբին: Դրա շնորհիվ Կենտրոնը համակցված է Էգմոնտ խմբի տեղեկատվական ցանցին, որի միջոցով հնարավորություն ունի արագ ու անվտանգ եղանակով տեղեկատվություն փոխանակել (հարցումներ ուղարկել ու ստանալ) աշխարհի 120 երկրների ֆինանսական հետախուզության մարմինների հետ:
ՖԴԿ-ն նաև ապահովում է Հայաստանի Հանրապետության ակտիվ մասնակցությունը ՓԼ/ԱՖ դեմ պայքարի այլ միջազգային կառույցների աշխատանքներում:
Վիճակագրություն
2009թ. հոկտեմբերի 1-ի դրությամբ` ՖԴԿ-ում հաշվառված են հետևյալ թվով հաշվետվություն տրամադրող անձինք`
– 417 ֆինանսական հաստատություններ,
– 639 ոչ ֆինանսական հաստատություններ կամ անձինք:
Հաշվետվություն տրամադրող անձանցից ՖԴԿ-ն ստացել է`
– 294308 հաշվետվություն 20 մլն դրամի սահմանաչափը գերազանցող գործարքների վերաբերյալ, որից 69813-ը` 2009 թ. ընթացքում,
– 164 կասկածելի գործարքների վերաբերյալ հաշվետվություն, որից 68-ը 2009 թ. ընթացքում:
Օտարերկրյա ֆինանսական հետախուզության մարմինների հետ համագործակցության շրջանակներում ՖԴԿ-ն`
– ստացել և պատշաճ պատասխանել է 60 տեղեկատվական հարցումների, որից 16-ը 2009 թ-ի ընթացքում,
– ուղարկել է 60 տեղեկատվական հարցումներ, որից 14-ը 2009 թ-ի ընթացքում:
Իրավապահ մարմինների հետ համագործակցության շրջանակներում ՖԴԿ-ն`
– ուղարկել է 39 կասկածելի գործարքների վերաբերյալ հաղորդագրություն , որից 3-ը 2009 թ. ընթացքում,
– ստացել և պատշաճ պատասխանել է 39 տեղեկատվական հարցումների:
Այս պահի դրությամբ փողերի լվացման հանցակազմով առկա է 7 դատավճիռ, որոնցից 1-ը կայացվել է 2006 թ.-ին, իսկ մյուս 6-ը` 2009 թ. ընթացքում: