Ժողովուրդ․ Տնտեսական ռիսկերը գնալով ավելի վտանգավոր բնույթ են ստանում
«Համաճարակային իրավիճակը և անցած տարվա պատերազմն Արցախում ծանր տնտեսական հետևանքներ են ունեցել Հայաստանի տնտեսության վրա։ Եվ չնայած, ըստ պաշտոնական վիճակագրության, անցած տարվա խոր անկման ֆոնին տնտեսությունը փոքր-ինչ աճի միտումներ է ցույց տալիս, այնուամենայնիվ, այդ աճը շատ փխրուն է ու դյուրաբեկ։ Եվ ուշագրավն այն է, որ ներկա պայմաններում անգամ խոսք չկա նախաճգնաժամային փուլի տնտեսության վիճակի՝ 2019 թվականի մակարդակին հասնելու մասին։ Այս տարվա հունվար-սեպտեմբերին Հայաստանի տնտեսական ակտիվության ցուցանիշն աճել է ընդամենը 4,4 %-ով, այն դեպքում, երբ 2020 թվականին 7,6 % անկում ենք ունեցել։ Ստացվում է, որ դեռ մեկ տարի ևս պետք է, որպեսզի կարողանանք հասնել նախաճգնաժամային մակարդակին։
Այսինքն, մեկ տարվա անկումը հաղթահարելու համար մեզ երկու տարի է պետք։ Սակայն 2022 թվականին նշված նպատակակետին հասնելը նույնպես հարցականի տակ է դրվում։ Խնդիրն այն է, որ ինչքան 2021 թվականը մոտենում է ավարտին, այնքան մեր տնտեսական ցուցանիշները նվազում են։ Դրանով է պայմանավորված, որ այս տարվա վերջին ամիսներին նկատվող տնտեսական ակտիվության աճը ապրիլից սկսած բարձր աճի համեմատությամբ մի քանի անգամ դանդաղել է։ Օրինակ՝ արդեն 2021թ. սեպտեմբերին անցած տարվա նույն ամսվա համեմատ ցուցանիշն ավելացել է ընդամենը 2,4%-ով, ինչը տնտեսության վերականգնման տեսանկյունից շատ փոքր ցուցանիշ է։ Այսինքն՝ տնտեսական ակտիվության շարունակ նվազող տեմպը լուրջ անհանգստության առարկա է, քանի որ շարունակվելու դեպքում կարող ենք արդեն բացասական ցուցանիշներ ունենալ։
Ու այս ֆոնին ավելի ու ավելի անհավանական է թվում այն, որ կառավարությունը 2022 թվականի բյուջեի համար ընտրել է 7 տոկոս տնտեսական աճի նշաձողը։ Ու հետաքրքիրն այն է, որ ԱԺ-ում 2022 թվականի բյուջեի նախնական քննարկումների ժամանակ Փաշինյանն այս մասին հատուկ համոզվածությամբ էր հայտարարում։ Թե ինչո՞վ է բացատրվում իշխանությունների չափից դուրս լավատեսությունը, դժվար է ասել։ Չնայած իշխանությունների համար արդեն ավանդույթ է դարձել անհիմն հույսեր ներշնչել, իսկ հետո բազում պատճառներ վկայակոչել, թե ինչու իրենց նախատեսածը տեղի չունեցավ։ Իրենց համար կարևորը սկզբնական էյֆորիան է, իսկ հետո միշտ էլ կարելի է մեղավորներ գտնել։ Միևնույն ժամանակ, պետք է նկատել, որ ժամանակի ընթացքում Հայաստանի առաջ ծառացած տնտեսական ռիսկերն ավելի վտանգավոր բնույթ են ստանում, քան կարելի էր մի քանի ամիս առաջ պատկերացնել։
Հայաստանում համաճարակային իրավիճակը շարունակում է մնալ ծայրահեղ, ինչը լրացուցիչ բեռ է դնում առողջապահական համակարգի, հետևաբար՝ նաև տնտեսության վրա։ Սրան գումարվում է նաև շուկայում անասելի չափերի հասած գնաճային ճնշումը։ Նկատենք, որ 2021 թ. հոկտեմբերին 2020 թ. հոկտեմբերի համեմատ արձանագրվել է սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային խմիչքի 16 % գնաճ: Իսկ բանջարեղենի ապրանքախմբում նույն համեմատականությամբ գնաճը կազմել է 69,3%: Հիմա ինչպե՞ս է հնարավոր, որ գնաճի այսպիսի տեմպերը չազդեն բնակչության սոցիալական վիճակի վրա, երբ քաղաքացիների եկամուտները չեն աճել։ Այսպիսի իրադրությունը նաև սպառման ծավալի նվազման է հանգեցնելու։ Տնտեսության համար լուրջ սպառնալիքներ են ստեղծում նաև Ադրբեջանի կողմից ագրեսիվ գործելակերպն ու Հայաստանի սահմաններին ռազմական բախումները։
Նախ սահմաններում նկատվող լարվածությունն ազդում է տնտեսվարող սուբյեկտների գործունեության վրա։ Օրինակ՝ Գեղարքունիքի մարզում Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված սահմանային լարվածության արդյունքում Սոթքի ոսկու հանքավայրի աշխատանքը ժամանակավորապես կանգնեցվեց, իսկ աշխատակիցները տարհանվեցին։ Իսկ սա նշանակում է, որ հանքը շահագործող ընկերությունը վնասներ է կրում, իսկ այս հանգամանքը նկատվելու է նաև նրա կողմից վճարվող հարկերի մասնաբաժնում։ Ու այսպիսի անկայուն վիճակի ֆոնին, երբ Ադրբեջանը կարող է իրեն իրավունք վերապահել փակել Գորիս-Կապան ճանապարհը ու որտեղ ցանկանալ, մաքսակետեր տեղադրել, տարանցիկության առումով Հայաստանով անցնող ուղին դառնում է ռիսկային ու ոչ նպատակահարմար։
Օրինակ՝ Իրանից դեպի Վրաստան կամ հակառակ ուղղությամբ տարվող բեռները տեղ հասցնելու համար այդ խնդիրն իր վրա վերցրած սուբյեկտը ավելի շատ շահագրգռված կլինի շրջանցել Հայաստանը։ Բացի դրանից, մեծանում է երկրից կապիտալի արտահոսքի վտանգը, և բազմաթիվ ներդրողներ ուղղակի կկորցնեն Հայաստանում գործունեություն ծավալելու իրենց շահագրգռվածությունը։
Իսկ երկրի բնակչության շրջանում նկատվող համընդհանուր հուսահատության ալիքը խթանում է արտագաղթը։ Եվ սահմանամերձ շրջանների ու Արցախի բնակիչների՝ իրենց բնակավայրերից հեռանալու իրողությունը էլ ավելի խոր անվտանգային և տնտեսական սպառնալիքի է վերածվելու։ Ուստի շատ հավանական է, որ շարունակ վատացող սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը և համընդհանուր հուսալքության զգացումը սոցիալական բունտերի ու դժգոհության սուր դրսևորումների պատճառ դառնան», – գրում է Ժողովուրդ օրաթերթը։