Կենտրոնական Բանկերի Թվային Արժույթներ (CBDC). Աշխարհի և Հայաստանի փորձը
Կենտրոնական բանկերի թվային արժույթները (CBDC) համարվում են ֆինանսական նորարարությունների ամենակարևոր ասպեկտներից մեկը՝ որը վերջին տարիներին հայտնվել է բազմաթիվ երկրների կենտրոնական բանկերի ուշադրության կենտրոնում։ CBDC-ին իրենից ներկայացնում է թվային ձևաչափով կենտրոնական բանկի կողմից թողարկված արժույթը, որը կարող է փոխարինել կամ լրացնել ավանդական կանխիկ դրամին։ Ուսումնասիրենք CBDC-ների զարգացման և ներդրման գործընթացը տարբեր երկրներում, նրանց նպատակներն ու մարտահրավերները, ինչպես նաև անդրադառնանք Հայաստանի փորձին այս ոլորտում։
CBDC-ների ներդրման և զարգացման հիմքում ընկած են մի շարք կարևոր գործոններ, որոնք նպաստում են նրանց կիրառմանը.
- Ֆինանսական ծառայությունների ընդլայնում: Շատ երկրներում միլիոնավոր մարդիկ դեռևս չեն կարողանում օգտվել բանկային ծառայություններից։ CBDC-ները կարող են հեշտացնել ֆինանսական ծառայությունների հասանելիությունը բոլորի համար։
- Անվտանգություն և թափանցիկություն: CBDC-ները կարող են նվազեցնել խարդախությունների և կեղծիքների հավանականությունը, ինչպես նաև բարձրացնել ֆինանսական գործարքների թափանցիկությունը։
- Արդյունավետություն: CBDC-ները կարող են արագացնել և էժանացնել վճարումների և ֆինանսական գործընթացները։
- Միջազգային վճարումներ: CBDC-ները կարող են հեշտացնել միջազգային վճարումները և նվազեցնել դրանց արժեքը։
- Կանխիկ դրամի նվազում: Շատ երկրներում կանխիկի օգտագործումը նվազում է, և CBDC-ները կարող են լինել այն այլընտրանքը, որը կփոխարինի կանխիկ դրամին։
Չինաստանի փորձը` Թվային յուան.
Չինաստանը առաջին երկրներից էր, որը սկսեց ակտիվորեն ուսումնասիրել և փորձարկել CBDC-ն։ Չինաստանի կենտրոնական բանկը (People’s Bank of China – PBOC) թողարկեց e-CNY, որը հայտնի է «թվային յուան» անունով։ e-CNY-ի ներդրման հիմնական նպատակներից էր վերահսկել կանխիկ դրամի շրջանառությունը, բարձրացնել վճարումների արդյունավետությունը և նվազեցնել կախվածությունը երրորդ կողմի վճարային պրովայդերներից, ինչպիսիք են Alipay-ը և WeChat Pay-ը։
Չինաստանի փորձարկումներն ընդգրկել են տարբեր քաղաքներ և ներառել խոշոր տեխնոլոգիական ընկերությունների։ Առաջին փորձարկումները սկսվեցին 2020 թվականին Սյուժոու, Շենժեն և Չենդու քաղաքներում, հետո ընդլայնվեցին այլ քաղաքներում։ Թվային յուանը հնարավորություն տվեց քաղաքացիներին և ընկերություններին հեշտությամբ իրականացնել վճարումներ առանց բանկային հաշիվների, ինչը մեծապես հեշտացրեց ֆինանսական ծառայությունների հասանելիությունը հատկապես գյուղական շրջաններում։
Շվեդական փորձը
Շվեդիայի կենտրոնական բանկը (Riksbank) նույնպես կարևոր տեղ է հատկացնում CBDC-ների զարգացմանը՝ ստեղծելով e-Krona նախագիծը։ Շվեդիան իր e-Krona-ով նպատակ ունի ապահովել վճարումների ավելի դյուրին և մատչելի մեթոդն։ Շվեդիայի փորձարկումները նույնպես սկսվել են 2020 թվականին և ընդգրկել են մի շարք տեխնիկական և իրավաբանական հարցերի ուսումնասիրություն։
e-Krona-ն նախատեսվում է օգտագործել ինչպես ֆիզիկական, այնպես էլ օնլայն վճարումների համար, ինչը կօգնի նվազեցնել կանխիկի օգտագործումը և բարձրացնել վճարումների արագությունը և հարմարավետությունը։ Շվեդիայի կենտրոնական բանկը նաև կարևորում է տվյալների անվտանգության և գաղտնիության հարցերը, որոնք կարող են առաջանալ թվային արժույթի կիրառման դեպքում։
Բահամյան կղզիների փորձը
Բահամյան կղզիները առաջին երկրներից մեկը դարձավ, որը թողարկեց լիարժեք CBDC՝ Sand Dollar-ը։ 2020 թվականին թողարկված Sand Dollar-ը նպատակ ունի ապահովել ֆինանսական ծառայություններ նույնիսկ հեռավոր տարածքներում և նպաստել երկրի տնտեսական աճին։ Sand Dollar-ը թվային ձևաչափով բահամյան դոլարն է, որը կարող է օգտագործվել ինչպես օնլայն, այնպես էլ օֆլայն վճարումների համար։
Sand Dollar-ի ներդրման նպատակներից էր մեղմել բանկային ծառայությունների դժվար հասանելիության խնդիրները, բարձրացնել վճարումների արագությունը և անվտանգությունը։ Բահամյան կղզիների կենտրոնական բանկը ակտիվորեն համագործակցում է տարբեր տեխնոլոգիական ընկերությունների հետ՝ ապահովելու համար Sand Dollar-ի տեխնիկական անվտանգությունը և գաղտնիությունը։
CBDC-ների ներդրումը բազմաթիվ առավելություններից զատ բախվում է նաև մի շարք մարտահրավերների`
- Տեխնոլոգիական ռիսկեր: Թվային արժույթների օգտագործումը պահանջում է բարձր մակարդակի տեխնիկական ապահովում։ Տեխնիկական խոչընդոտները կարող են առաջացնել լուրջ ֆինանսական խնդիրներ։
- Գաղտնիություն: CBDC-ի օգտագործումը կարող է վտանգել անձնական տվյալների գաղտնիությունը, եթե չլինեն անհրաժեշտ ապահովման միջոցներ։
- Կառավարման խնդիրներ: CBDC-ի կառավարումը պահանջում է բարձր մակարդակի օրենսդրական և իրավական կարգավորումներ։
- Հետադարձ ազդեցություններ: CBDC-ի ներդրումը կարող է բացասաբար ազդեցություն ունենալ ավանդական բանկային համակարգի վրա, պահանջելով համապատասխան ճկունություն և հարմարվողականություններ։
Հայաստանը CBDC-ի ոլորտում
Հայաստանում CBDC-ների (թվային դրամ) ներդրման քննարկումները սկսել են վերջերս՝ նպատակ ունենալով բարելավել ֆինանսական համակարգի թափանցիկությունը և արդյունավետությունը։ Կենտրոնական բանկը (ԿԲ) սկսել է ուսումնասիրել CBDC-ների հնարավորությունները։ Ակտիվորեն ուսումնասիրվում է միջազգային փորձը՝ հասկանալու համար CBDC-ների հնարավորությունները և ռիսկեր։
Հայաստանում առաջին հերթին կարևոր է ապահովել տեխնոլոգիական անվտանգությունն, անձնական տվյալների գաղտնիությունը և գործարքների բոլոր մասնակիցների (բանկեր, տեխնոլոգիական ընկերություններ, հասարակություն) կողմից համընդունելիությունն ու նորարարություններին պատրաստակամությունը։
Այսպիսով, , կարող ենք եզրակացնել, որ Կենտրոնական բանկերի թվային արժույթները (CBDC) կարևոր քայլ են դեպի ապագա ֆինանսական համակարգ, որը կլինի ավելի հասանելի, արդյունավետ և անվտանգ։ Տարբեր երկրներում փորձարկումները ցույց են տալիս, որ CBDC-ները կարող են առաջարկել նոր հնարավորություններ, բայց նաև պահանջում են մանրակրկիտ մոտեցում և կառավարում հնարավոր մարտահրավերներին դիմակայելու նպատակով։
Հայաստանի Հանրապետությունը նույնպես ուսումնասիրում է այս նորարարությունը, և առաջիկա տարիները ցույց կտան, թե ինչպես մեր երկիրը կարող է օգտվել այս նոր հնարավորություններից՝ ապահովելու համար ավելի հարմար և անվտանգ ֆինանսական համակարգ։
Ֆինանսական տեխնոլոգիաների ոլորտի հրապարակումներն իրականացվում են Ինեկոբանկի աջակցությամբ։