ՀՀ ԿԲ – ՀՀ ԲԱՆԿԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՆ ԷԱԿԱՆՈՐԵՆ ՉԻ ՏՈՒԺԵԼ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԻՑ
Այսօր Կենտրոնական բանկում տեղի է ունեցել մամուլի ասուլիս «ՀՀ բանկային համակարգի կողմից տնտեսության վարկավորման զարգացումները ճգնաժամային և հետճգնաժամային ժամանակաշրջանում» թեմայով, որը վարել է ՀՀ կենտրոնական բանկի Ֆինանսական համակարգի քաղաքականության և ֆինանսականկայունության վարչության պետ Վահե Վարդանյանը: Ասուլիսի շրջանակներում քննարկվել են ՀՀ բանկային համակարգին առնչվող բազմաթիվ հարցեր:
Այսպես, կենտրոնական բանկի ներկայացված տվյալների համաձայն` Հայաստանի բանկային համակարգում 2008 թվականին արձանագրվել է տնտեսությանը տրամադրված վարկերի 51% աճ, 2009թ.-ին` 14% աճ, 2010թ. առաջին հինգ ամիսներին` 6% աճ: 2009թ. վարկերի աճի տեմպի նվազումը պայմանավորված էր համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամով, որն իր ազդեցությունը ցուցաբերեց ՀՀ ֆինանսական համակարգի վրա արդեն 2008թ. տարեվերջից:
Բանկային համակարգի զարգացումների առանձնահատկությունների տեսանկյունից 2009թ. կարելի է բաժանել երկու կիսամյակի: Տարվա առաջին կիսամյակը բանկային համակարգի համար եղել է հիմնականում նորաթափանց ճգնաժամի ռիսկերի գնահատման, դիրքերի ճշգրտումների և զսպման մեխանիզմների մշակման կիսամյակ: 2009 թվականի առաջին կիսամյակի ընթացքում և’ բանկային համակարգը և’ վարկառուները վարկավորման նկատմամբ ցուցաբերեցին բավականաչափ զգուշություն` առաջ բերելով վարկային շուկայում պասիվացում: Արդյունքում առաջին կիսամյակում արձանագրվեց տնտեսությանը տրամադրած վարկերի ծավալի 1%-ով նվազում: Հատկանշական է նաև, որ տարվա առաջին կեսին վատորակ վարկերի («հսկվող», «ոչ ստանդարտ» և «կասկածելի» դասերի վարկերը) տեսակարար կշիռը հասավ մինչև 10%-ի: 2009 թվականի երկրորդ կիսամյակից արդեն վարկային շուկան էապես աշխուժացավ (տարվա կտրվածքով ապահովեց տնտեսությանը տրամադրված վարկերի 14% աճ)` ինչին նպաստեց բանկերի և վարկառուների մոտ վարկառուների եկամուտների կայունության որոշակի սպասումների ձևավորումը, ԿԲ կողմից որդեգրված ընդլայնողական քաղաքականությունը և պետության աջակցությամբ իրականացվող տարբեր ծրագրերը: Տարվա երկրորդ կեսին էապես լավացավ նաև վարկերի որակը, ինչի շարունակականության արդյունքում 2010թ-ի մայիսի վերջի դրությամբ վատորակ վարկերի տեսակարար կշիռը նվազեց մինչև 5.8%:
Վարկային շուկայում 2009 թվականի հատկանշական դրսևորումներից է եղել վարկերի կառուցվածքի փոփոխությունը, ըստ որի 2009 թվականին վարկավորումը գերազանցապես տրամադրվել է արդյունաբերության ճյուղին` մեծացնելով վարկային պորտֆելում վերջիններիս տեսակարար կշիռը, ինչն իր հերթին նպաստեց 2009 թվականի երկրորդ կիսամյակում տնտեսության ակտիվացմանը: Վարկային ներդրումների տեմպերի կրճատման վրա ամենամեծ ազդեցությունը ունեցել են սպառողական վարկերը, որոնց աճի տեմպերը կտրուկ կրճատվել են 2008 թվականի ապրիլից մինչև 2009 թվականի մայիսն ընկած ժամանակահատվածում` հիմնականում պայմանավորված ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքով բանկերի վարած ավելի խիստ քաղաքականությամբ: 2009թ. արձանագրվեց սպառողական վարկերի ծավալի 22% նվազում: Ընդ որում պետք է նշել, որ 2010-ի առաջին հինգ ամիսների ընթացքում սպառողական վարկավորումը կրկին աշխուժացել է` կապված հետճգնաժամյան փուլում բանկերի և վարկառուների լավատեսական սպասումների վերականգման հետ: Արդյունաբերության ճյուղի վարկավորումը 2009թ. աճել է 71%-ով:
2010 թվականի առաջին հինգ ամիսների ընթացքում տնտեսության վարկավորումն աճել է 6%-ով կամ 42 մլրդ դրամով: Հատկանշական է, որ տնտեսության գրեթե բոլոր ճյուղերով արձանագրվել է վարկերի աճ: Որպես կանոն տնտեսության վարկավորումը ակտիվանում է հատկապես տարվա երկրորդ կեսին, որը հիմնականում պայմանավորված է արդյունաբերության, շինարարության, ծառայությունների ոլորտներում ամառային ամիսներին սեզոնային ակտիվացմամբ, գյուղատնտեսության ճյուղում աշնանացանի սկսման հետ, ամանորյա օրերին սպառողական վարկերի կտրուկ աճով և այլն: Այս պատճառով 2010 թվականի հաջորդ ամիսներին կանխատեսվում է վարկավորման աճի տեմպերի ավելացում:
Հատկանշական է նաև, որ 2009թ. բանկային համակարգի ֆինանսական միջնորդությունը բնութագրող Վարկեր/ՀՆԱ հարաբերությունը աճել է 5.3 տոկոսային կետով` կազմելով 22.2%, քանի որ ՀՆԱ-ի 14% կրճատմանը զուգահեռ արձանագրվել է վարկերի 14% աճ: (Համեմատության համար նշենք, որ հարևան Ադրբեջանում այս ցուցանիշի գծով դարձյալ արձանագրվել է 5.3 տոկոսային կետով աճ, իսկ հարևան Վրաստանում` 3.4 տոկոսային կետով նվազում, և կազմել են համապատասխանաբար 23.8% և 25.2%):
Այսպիսով, չնայած միջազգային ֆինանսական և տնտեսական խնդիրները լուրջ ազդեցություն են ունեցել ՀՀ տնտեսության վրա, այնուամենայնիվ բանկային համակարգը դրանից էականորեն չի տուժել, ինչի մասին վկայում է ամփոփ ցուցանիշների (ակտիվների, վարկերի, պարտավորությունների, ավանդների, կապիտալի) գծով շարունակական աճը, ինչպես նաև ռիսկեր բնութագրող որակական ցուցանիշների չվատթարացումը (կապիտալի համարժեքության ցուցանիշը կազմում է 28.6%, ընդհանուր և ընթացիկ իրացվելիության ցուցանիշները` համապատասխանաբար 31.9% և 137.9%, որոնք բավականին բարձր են գտնվում պահանջվող նորմատիվային նվազագույն սահմանաչափերից (նորմատիվային նվազագույն պահանջվող համապատասխանաբար 12%, 15% և 60%)):
Հատկանշական է նաև, որ համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի արդյունքում աշխարհում սնանկացան մի շարք ֆինանսական ինստիտուտներ` առաջ բերելով տնտեսական և սոցիալական լուրջ խնդիրներ, իսկ հայաստանյան որևէ ֆինանսական ինստիտուտ սնանկացման ռիսկի առաջ չկանգնեց: