ՀՀ ԿԲ-ն գնահատել է «Վիճակագրական կյանքի արժեքը». ի՞նչ տնտեսական նշանակություն ունի գնահատականը

ՀՀ Կենտրոնական բանկի 2025թ. ապրիլին հրապարակած հետազոտական ամփոփագիրը անդրադառնում է կարևոր, սակայն հանրային հարթակում քիչ քննարկվող թեմայի՝ վիճակագրական կյանքի արժեքին (VSL)։ Թեման առավել հաճախ կիրառվում է միջազգային տնտեսագիտության, առողջապահական քաղաքականության և անվտանգության կարգավորումների մեջ, բայց այն նույնքան կարևոր է նաև Հայաստանում՝ հատկապես երբ պետությունն գնահատում է առողջապահության, ճանապարհային անվտանգության, աշխատավայրերի անվտանգության կամ շրջակա միջավայրի ոլորտներում իրականացվող ծրագրերի արդյունավետությունը։

Ի՞նչ է «վիճակագրական կյանքի արժեքը» և ինչո՞ւ է այն կարևոր պետության համար

VSL–ը տնտեսագիտական ցուցիչ է, որը գնահատում է, թե որքան է հասարակությունը պատրաստ վճարել՝ մահվան հավանականությունը նվազեցնելու համար, օրինակ հետևյալ դեպքերում․

• արժե՞ արդյոք ներդրում անել ճանապարհային անվտանգության նոր ծրագրերում,
• արդյո՞ք հակածխախոտային քաղաքականության ծախսերը փոխհատուցվում են հանրային առողջության բարելավմամբ։

Նման ուսումնասիրություններն անհրաժեշտ են տնտեսական քաղաքականության կարգավորման համար, քանի որ թույլ են տալիս գնահատել՝ տվյալ ոլորտում «կանխված մահվան» տնտեսական արժեքը արդյո՞ք գերազանցում է ծրագրի իրական ծախսերը։

Ի՞նչ մեթոդաբանություն է կիրառել ԿԲ-ն

ՀՀ կենտրոնական բանկը վիճակագրական կյանքի արժեքը հաշվարկում է երեք մեթոդաբանությամբ։

Առաջինը մարդկային կապիտալի մեթոդն է, որը հաշվարկվում է կյանքի ընթացքում ստացված եկամուտների հանրագումարով։ Եկամուտ ստանալու ժամանակահատվածը համարվում է աշխատանքային տարիքը։ Կախված տարիքային խմբից հաշվարկվել է միջին VSL՝ 340․8 հազար դոլար։

Հիմնական մոդելը հետևում է միջազգային ստանդարտին՝ աշխատանքային ռիսկերով պայմանավորված շուկայական մեթոդին, որը ուսումնասիրում է՝ որքան ավելի բարձր վարձատրություն է պահանջվում բարձր ռիսկով աշխատանք կատարելու համար։

Կիրառվում է հետևյալ բանաձևը․

ln(w_𝐢,𝐣,k) = α + βp_𝐢,𝐣,k+ γX_𝐢,𝐣,k+ ε_𝐢,𝐣,k, որտեղ

• w — աշխատավարձ,
• p — աշխատանքի ռիսկայնություն,
• X — աշխատողի առանձնահատկություններ (կրթություն, փորձ և այլն):

Այս մոդելում β գործակիցը ցույց է տալիս, թե հանրությունը (աշխատողները) իրականում ինչքան է «գնահատում» ռիսկի նվազման իրադրությունը։ Ըստ այս մեթոդի VSL-ը կստացվի 908․1 հազար դոլար։

Մոդելն օգտագործվում է ողջ աշխարհում՝ ներառյալ ԱՄՆ, ԵՄ, Հնդկաստան և այլ երկրներ։

Նաև կիրառվում է վճարելու պատրաստակամության մեթոդը։ Այս մեթոդը հիմնված է այն տրամաբանության վրա, թե որքան են մարդիկ պատրաստ վճարել մահվան կամ վնասվելու ռիսկի նվազեցման համար։ Այս մեթոդով հաշվարկներից հետո ստացվել է վիճակագրական կյանքի արժեքի գնահատականը՝ շուրջ 368.5 հազար դոլար։

Անդրադառնալով կարող ենք նշել, որ Հայաստանի վիճակագրական կյանքի արժեքը գտնվում է 340,800–908,100 ԱՄՆ դոլարի միջակայքում՝ հաշվարկված աշխարհում կիրառված տարբեր մեթոդաբանություններով։

Ինչո՞ւ է Հայաստանում անհրաժեշտ VSL-ի գնահատումը

Հայաստանում VSL-ը կիրառելի է մի շարք ոլորտներում․

• Ճանապարհային անվտանգություն,
• շինարարության և արդյունաբերության աշխատավարձային ռիսկեր,
• օդի որակի բարելավում,
• առողջապահական ոլորտի ծրագրեր։

Բոլորն այսուհետ կարող են ստանալ ավելի հաշվարկված և տնտեսական արդյունավետությամբ պայմանավորված ֆինանսավորում։ԿԲ-ի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ճիշտ հաշվարկված քաղաքականությունները ոչ միայն նվազեցնում են մահացությունը, այլև ապահովում են երկարաժամկետ տնտեսական շահույթ երկրի համար։ Հայաստանում դրա ներդրումը կարող է բարձրացնել պետական ծրագրերի արդյունավետությունը և մարդկանց կյանքի որակը՝ ավելի հիմնավոր որոշումների միջոցով։